Ludzkość od dawna zastanawia się, po co nam intelekt, wiedza i mądrość. Nader często formułowano poglądy, że inteligencja w zasadzie jest szkodliwa i że bardziej się opłaca dysponować jej przeciwieństwem, czyli głupotą. Według Gustawa Flauberta, trzy są warunki szczęśliwego żywota, mianowicie: głupota, miłość własna i dobre zdrowie, przy czym gdy braknie głupoty, pozostałe warunki stają się bezużyteczne. To oczywiste, że aforyzmy – jak ten Flauberta – tworzy się dla żartu i z pewną dozą przesady. Zastanówmy się więc, co o przydatności inteligencji w życiu człowieka mówi psychologia empiryczna dzisiaj.
POLECAMY
140 lat temu sir Francis Galton, przyrodnik i prekursor badań nad inteligencją, opublikował swe dzieło Hereditary Genius. Twierdził, że geniusz jest dziedziczny, a osobę inteligentną cechuje energia działania, pozwalająca na długotrwały wysiłek umysłowy, oraz wrażliwość zmysłowa, gwarantująca odbiór informacji z otoczenia. Galton zapoczątkował badania empiryczne nad zdolnościami i próbował stworzyć pierwsze testy do ich pomiaru. Dziś przypuszczalnie nie uznano by go za badacza inteligencji. Cechy, które przypisywał geniuszowi, uchodzą za właściwości temperamentu, a jego testy były tak naprawdę zadaniami psychofizycznymi, wymagającymi długotrwałego wysiłku i różnicowania, np. wagi ciężarków lub wysokości dźwięków.
Wiele się od czasu opublikowania jego dzieła zmieniło. Powstawały różne koncepcje na temat tego, czym jest inteligencja. Najkrócej mówiąc, przyjmuje się, że jest to ogólna zdolność umysłowa, przejawiająca się w sprawności myślenia, przewidywania, dostrzegania związków i abstrakcyjnego rozumowania. Rozwijano narzędzia jej pomiaru. Co więcej, inteligencji wciąż przybywało, mnożyły się jej rodzaje: społeczna, emocjonalna, praktyczna itp. Jedno nie ulega wątpliwości: pojęcie inteligencji zrobiło niebywałą karierę. Z jednej strony mocno zakorzeniło się w myśleniu potocznym. Z drugiej zaś, co najbardziej zdumiewa, inteligencja nadal jest żywą, interesującą i płodną dziedziną badań naukowych.
Inteligentni żyją dłużej
Do inteligencji przywiązujemy dużą wagę. Zarzut, że nie jesteśmy zbyt inteligentni boli bardziej niż posądzenie, że nie jesteśmy dość ambitni, towarzyscy czy uczciwi. Czy słusznie przypisujemy inteligencji takie znaczenie? Czy rzeczywiście osoby inteligentne więcej osiągają w życiu?
Nie brakuje sceptyków. Od dawna narzekano na trafność prognostyczną testów inteligencji. Uważano, że na ich podstawie można przewidzieć co najwyżej sukcesy szkolne i akademickie, a i to w ograniczonym zakresie. Nie dostrzegano, że na podstawie wyników testów inteligencji można przewidzieć sukces zawodowy lub ogólne zadowolenie z życia. Duża część tej krytyki była oparta na badaniach, gdzie nie kontrolowano wpływu zmiennych zakłócających albo korzystano z nadmiernie jednorodnej próbki. Łatwo na przykład wykazać, że poziom dochodów zależy przede wszystkim od wykształcenia, ale dobrze byłoby przy tym zdawać sobie sprawę z decydującego udziału inteligencji w zdobyciu wykształcenia. Łatwo dowieść, że inteligencja nie ma wpływu na poziom pracy eksperta, jeśli bada się tylko ekspertów, którzy – aby nimi zostać – musieli zaliczyć długie, intelektualnie wyczerpujące szkolenie.
Ostatnie lata obfitowały w badania pokazujące znaczenie inteligencji w życiu człowieka. Dzięki dużo lepszej kontroli wpływu poszczególnych zmiennych, wiemy dziś znacznie więcej o tym, na co ma wpływ inteligencja. Wiemy na przykład, że ludzie inteligentni więcej zarabiają, dłużej żyją, lepiej się starzeją, rzadziej chorują i szybciej wychodzą z choroby. Wiemy to wszystko dzięki badaniom i publikacjom Amerykanki Lindy Gottfredson i Szkota Iana Deary’ego. Ten drugi poza tym, że ma dobre pomysły, ma też szczęście badacza.
Okazało się bowiem, że w czerwcu 1932 przebadano w Szkocji wszystkie 11-letnie dzieci testem inteligencji. Dało to podstawę do poszukiwania związków między zmierzonym wówczas poziomem inteligencji ogólnej a całą masą później pobranych wskaźników demograficznych, takich jak: przeżywalność, zachorowalność, poziom dochodów itp. Badając te związki, a przy tym starannie kontrolując wpływ innych zmiennych (np. pozycji społecznej rodziców, ich dochodów czy wykształcenia), Deary mógł sobie pozwolić na konstatację, że „(...) to, czy nadal żyjesz i pobierasz emeryturę zależy od twojego IQ zmierzonego w wieku lat 11”.
Mechanizm tych zależności nie jest dostatecznie zbadany. Stan zdrowia i zapadalność na choroby zależą od diety i stylu życia, te zaś pozostają w dość ścisłym związku z poziomem wykształcenia i dochodów. Inteligencja byłaby wówczas tylko pośrednim „sprawcą”, jako że ułatwia zdobycie wykształcenia, a tym samym dobrze płatnej pracy. Pamiętajmy jednak, że zależności między poziomem inteligencji a czynnikami zdrowotnymi stwierdzono przy wyeliminowaniu wpływu takich zmiennych, jak wykształcenie, pozycja społeczna rodziców czy ich poziom wykształcenia. Po „wyzerowaniu” wpływu zmiennych społeczno-ekonomicznych ciągle istotny pozostaje wpływ inteligencji jako takiej. Może więc rację ma Linda Gottfredson, że życie to nieustający test inteligencji, gdzie pytania nie dotyczą abstrakcyjnych zadań logicznych, za to wymagają zrozumienia instrukcji przyjmowania leku lub pamiętania o terminie wizyty kontrolnej u lekarza.
Nie ulega dziś wątpliwości, że inteligencja zdecydowanie pomaga w przystosowaniu do środowiska i wykorzystaniu oferowanych przez środowisko możliwości. Oczywiście, różnie można rozumieć przystosowanie. Gdyby za kryterium przyjąć sukces ekonomiczny, to w USA wyliczono, że każdy punkt IQ wart jest około 186 dolarów (przy wyzerowaniu innych zmiennych, takich jak wykształcenie czy środowisko). Zwolenników ideału równości społecznej wynik ten może zaniepo[-]koić, ale byłoby niedobrze, gdyby go zlekceważyli.
Sprytny mózg
A skoro inteli...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
