Wewnętrzne oprogramowanie

Otwarty dostęp Ja i mój rozwój Praktycznie

Temperament to jeden z najważniejszych składników osobowości, genetycznie uwarunkowane „oprogramowanie”, które sprawia, że mamy tendencję do określonych zachowań i powtarzania wzorców. Temperament jest z nami i kształtuje nas od najmłodszych lat.
 

Temperament to jedno z najstarszych pojęć używanych do opisu zachowań człowieka. Posługiwano się nim już w starożytności. Znana jest typologia starożytnych filozofów i lekarzy – Hipokratesa i Galena. W zależności od dominujących w organizmie soków (dzisiaj powiedzielibyśmy hormonów) wyodrębnili oni cztery podstawowe temperamenty – sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. A także przypisali im skłonność do określonych chorób. Zastanawiające, że do dziś te same pojęcia służą nam do opisu różnic indywidualnych w zachowaniu.

To, co w nas stałe

Czym jest temperament, jak rozumiemy ten termin dzisiaj? Cóż, dotąd nie dopracowano się jednoznacznej definicji tego pojęcia. Można jednak wyodrębnić cechy wspólne dla tego konstruktu.

Po pierwsze, temperament jest składnikiem osobowości rozumianej jako zespół cech.

Po drugie, ujawnia się od najwcześ[-]niejszego dzieciństwa.

Po trzecie, pierwotnie jest biologicznie uwarunkowany, a różnice indywidualne w cechach temperamentu częściowo wynikają z transmisji genetycznej; można też mówić o temperamencie w odniesieniu do zwierząt.

POLECAMY

Po czwarte, jest względnie stały w porównaniu z innymi składnikami osobowości, zmiany zachodzące w cechach temperamentu na przestrzeni życia są relatywnie powolne.

Zatem osobowość jest pojęciem szerszym niż temperament, w jej skład wchodzą zjawiska psychiczne kształtowane pod wpływem szeroko rozumianego środowiska społecznego, głównie rodziny i szkoły, a także w wyniku uczenia się i życiowych doświadczeń. Na jej rozwój wpływa także temperament.

Amerykański uczony Avshalom Caspi, wybitny badacz osobowości rozwijającej się na przestrzeni życia, przedstawił model, który ilustruje miejsce i rolę temperamentu na kolejnych poziomach rozwoju osobowości. Zgodnie z nim we wczesnym dzieciństwie temperament bezpośrednio przekłada się na przystosowanie do środowiska, zaś na późniejszych etapach życia temperament ma wpływ na kształtujące się cechy osobowości, które tradycyjnie nazywano charakterem, a także na charakterystyczne dla osoby dostosowania.

Na osnowie temperamentu

W okresie niemowlęcym ujawniają się takie cechy temperamentu, jak reaktywność emocjonalna czy aktywność. Pierwsza jest tendencją do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażającą się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. Druga zaś to tendencja do podejmowania zachowań regulujących poziom dostarczanej stymulacji. W miarę dorastania temperament wzbogaca się o dalsze cechy, jak na przykład wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej.

Struktura i liczba cech temperamentu są uwarunkowane gatunkowo, co znaczy, że są podobne niezależnie od populacji, czyli kraju, języka itp. Wykazały to rozliczne badania, także prowadzone przez warszawskich psychologów. Od dzieciństwa począwszy cechy temperamentu mają bezpośredni wpływ na wczesną adaptację, której przykładem są relacje dziecka z rodzicami, opiekunami, nauczycielami czy rówieśnikami. W kolejnych fazach rozwojowych ten wpływ się rozszerza. Z kolei procesy adaptacyjne mogą mieć zwrotnie wpływ na zmiany w temperamencie. Te zmiany polegają przede wszystkim na nasileniu bądź osłabieniu określonych cech temperamentu jednostki.

Temperament wpływa bezpośrednio między innymi na kształtowanie cech osobowości, tak zwanej Wielkiej Piątki. Składają się na nią: ekstrawersja, neurotyczność, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. Te cechy, zwane czynnikami, rozwijają się na osnowie temperamentu. Na przykład u podstaw introwersji (przeciwnego bieguna ekstrawersji) tkwi lęk, występujący już u niemowlęcia, a także u zwierząt.

Wraz z rozwojem osobowości coraz większą rolę w zachowaniu człowieka mają charakterystyczne adaptacje, przejawiające się w systemie wartości, postawach, motywacji, reprezentacjach umysłu, strategiach radzenia sobie, stawianiu sobie celów życiowych itp. Ich związek z temperamentem jest ledwo dostrzegalny, choć okazuje się, że w warunkach zagrożenia cechy temperamentu wpływają na strategie radzenia sobie ze stresem.

Pomaga też poradzić sobie z trudną sytuacją budowanie opowieści, która pozwala uporządkować i zrozumieć to, co się stało. Już dzieci posiadają zdolność wracania do uprzednich doświadczeń i łączenia ich w spójną całość z aktualnymi i przyszłymi zdarzeniami. Takie narracje decydują o indywidualności osoby i jej tożsamości. Istnieją badania, choć dotąd nieliczne, które pokazują wpływ temperamentu dziecka na rodzaj narracji rodziców w rozmowie z dzieckiem. Na przykład nadmierna aktywność motoryczna dziecka zaburza narrację rodziców, zaś jego wysoka reaktywność emocjonalna wymaga wyciszonej, łagodnej narracji.

Modelowy temperament

Odnośnie do temperamentu istnieje wiele teorii, często zwanych modelami. Mają one swoją specyfikę w zależności od tego, czy dotyczą dzieci, czy ludzi dorosłych. Przykładów dostarcza najbardziej prestiżowy podręcznik temperamentu, jakim jest Hand- book of Temperament, redagowany przez Marcela Zentnera i Rebeccę Shiner, a będący efektem prac...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI