Przyszłość z lotu ptaka

inne Laboratorium

Przez lata sądzono, że zwierzęta są uwięzione w teraźniejszości: niezdolne do pamiętania tego, co się wydarzyło, i przewidywania tego, co stanie się w przyszłości. Przeczą temu współczesne badania.

Dlaczego tak wiele czasu poświęcamy na myślenie o przyszłości? Może dlatego, że – jak to ujął kiedyś Mark Twain – spędzimy w niej resztę życia? Zdumiewającą ludzką zdolność przewidywania tego, co się wydarzy, coraz lepiej rozumiemy dzięki badaniom psychologicznym. Ich tematem jest m.in. epizodyczne myślenie o przyszłości, które może oznaczać powstrzymywanie się od określonego działania w danej chwili (co przynosi korzyści w przyszłości); wyobrażanie sobie przyszłych zdarzeń w celu przygotowania się na wszelkie ewentualności; myślenie o przyszłości, które przekłada się na decyzje długofalowe.

POLECAMY

Jeśli chcemy dokładnie zrozumieć, na czym polega myślenie o przyszłości, powinniśmy najpierw zadać sobie pytanie: czemu ono właściwie służy? Pomocne w rozwikłaniu tej zagadki będzie porównanie zdolności przewidywania zdarzeń u różnych gatunków.

Przebłyski z przyszłości
Nieustannie wyobrażamy sobie, co wydarzy się w przyszłości – zarówno jeśli chodzi o wielkie decyzje, jak i drobne sprawy. Jeśli na przykład planujemy wakacje, szukamy na odpowiedniej stronie internetowej zdjęć wybranego hotelu i oczyma wyobraźni już widzimy siebie zrelaksowanych przy basenie. Potem jednak musimy podejść do sprawy bardziej praktycznie: co trzeba załatwić przed wyjazdem, co zabierzemy, jak się spakujemy... To właśnie przykłady epizodycznego myślenia o przyszłości.

Badania sugerują, że tego typu myślenie o przyszłości jest podobne do pamięci epizodycznej, czyli przypominania sobie konkretnych zdarzeń z przeszłości. Jest ona jak gdyby przeżywaniem na nowo tego, co minęło. Zarówno pamięć epizodyczna, jak i epizodyczne myślenie o przyszłości są związane z aktywnością takich części mózgu jak płaty czołowe i hipokamp. Jeśli u danej osoby hipokamp uległ uszkodzeniu, może ona nie pamiętać przeszłych zdarzeń, jednocześnie zachowując ogólną wiedzę o świecie. Amnezja, bo o niej mowa, wiąże się również z problemami z planowaniem przyszłości – cierpiący na nią pacjenci, gdy mają wyobrazić sobie swoją przyszłość, skarżą się na poczucie pustki. Podobnie osoby z uszkodzeniem płatów czołowych odczuwają trudności w planowaniu i pamiętaniu, że mają coś zrobić.

Wydaje się, że hipokamp umożliwia epizodyczne myślenie o przyszłości, dostarczając jak gdyby ,,ram”, dla przyszłego zdarzenia. Proces ten niektórzy nazywają „budowaniem sceny”. Może on być też postrzegany jako pierwszy etap kompletowania układanki: znajdujemy narożne puzzle oraz te z najważniejszymi fragmentami obrazka i kładziemy je we właściwych miejscach. Teraz, mając już ,,kontekst”, łączymy resztę puzzli i tworzymy obraz.

Jednak o ile przy układaniu puzzli zawsze uzyskujemy ten sam obrazek, to w życiu możemy sobie wyobrażać różne wersje danej ,,sceny”. Takiej myślowej ekwilibrystyki możemy dokonywać dzięki temu, że w umyśle dysponujemy ogromną liczbą fragmentów, z których na dodatek możemy układać rozmaite obrazy. Zdaniem naukowców na tak pokaźny zbiór ,,puzzli” składają się nasze wspomnienia, rozłożone na drobne detale. Innymi słowy, to właśnie obrazy pamięci epizodycznej tworzą treść naszych wyobrażeń o przyszłości. Są one przechowywane ,,osobno”, tak by potem mogły złożyć się na bardzo różnorodne wizje przyszłych zdarzeń.

Potrafimy bardziej szczegółowo wyobrazić sobie jakąś przyszłą sytuację właśnie wtedy, gdy jest nam już w pewnym sensie znana – gdy kojarzy się z wieloma elementami zdarzeń z przeszłości.

Gdy już mamy ,,ramę” wyobrażanego zdarzenia, następuje etap zwany ,,szczegółowym opracowywaniem sceny”. Jest to coś więcej niż tylko dokładanie brakujący...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI