Inspiracją do takiego myślenia o programie była twórczość tureckiego pisarza Orhana Pamuka, zdobywcy literackiej Nagrody Nobla w 2006 roku, którego powieść Nazywam się Czerwień stała się podstawą zamówionej na tegoroczny festiwal opery Ja, Şeküre. Jej autorem jest jeden z najciekawszych polskich kompozytorów średniego pokolenia, Aleksander Nowak. Libretto i fragmenty muzyczne opery zostaną zaprezentowane podczas Malta Festival Poznań 2023. Wydarzeniu będzie towarzyszyć spotkanie z Orhanem Pamukiem.
Cała twórczość Orhana Pamuka koncentruje się na zderzeniu dwóch obszarów kulturowych – zachodniego i wschodniego. W Nazywam się Czerwień to zderzenie odbywa się w polu estetyki, a dokładnie myślenia o obrazie. Za pomocą zderzenia osmańskiej tradycji malarstwa miniaturowego i renesansowej sztuki wenecjańskiej, opartej na odzwierciedlaniu rzeczywistości, pisarz kreśli obraz Turcji rozdartej między Azją a Europą. Jednocześnie stawia pytania szerzej, o relacje między lokalnym a światowym, peryferyjnym a centralnym, między ruchem a osiadłością. Wprowadza do dyskusji temat przepływów kulturowych, krążenia i przemieszczenia idei, mentalności, praktyk, które są kluczowe dla zaproszonych w tym roku artystów i artystek performatywnych.
The Divine Cypher afrobrazylijskiej twórczyni Any Pi jest efektem badań artystki nad haitańskim dziedzictwem wudu i jego miejscem we współczesnej haitańskiej wyobraźni, tj. we współczesnych haitańskich tańcach miejskich. Efektem wieloletniego projektu badawczego jest również spektakl Yishun Is Burning singapursko-niemieckiego twórcy Choy Ka Faia, który od lat analizuje różne formy azjatyckiego szamanizmu. W obu spektaklach dokumentalny opis rytualnych doświadczeń zderza się z wyobraźnią twórców, którzy pokazują, jak tradycja zostaje przechwycona przez współczesne formy taneczne. Spektakl Patricka Zizy Dandyism nawiązuje z kolei do kongijskiego zjawiska dandyzmu, ukazując bogactwo i oryginalność kongijskiej wyobraźni, która przechwyciła styl europejskich dżentelmenów i wykorzystała go na swoje sposoby i potrzeby. Z kolei białoruski perfomer Igor Shugaleev w spektaklu Ich heiße Frau Troffea w reżyserii Sergeya Shabohina opowiada o swoim doświadczeniu poszukiwania wolności, którą odnajduje w ruchu ciała na berlińskich rave’ach – performer prześladowany przez reżim Łukaszenki musiał opuścić Białoruś w 2020 roku.
Wszyscy wymienieni artyści przez ciało, ruch, obraz ukazują, jak wyobraźnia przechwytuje i wyraża w nowych formach stare praktyki, jak taniec staje się doświadczeniem wolności, jak to, co dalekie, staje się bliskie dzięki sztuce. Jednocześnie przyglądając się historiom i doświadczeniom, które jeszcze niedawno znajdowały się poza zainteresowaniem europejskich teatrów i festiwali, udowadniają, że europocentryczna perspektywa czytania rzeczywistości jest ograniczona. Wprowadzanie pozaeuropejskich historii i doświadczeń do europejskiego mainstreamu jest praktyką dekolonialną, która odzwierciedla społeczno-kulturowy kontekst współczesnej Europy. Utrzymuje również europejską kulturę w ruchu.
Nie oznacza to, że europejska międzykulturowość nie jest naznaczona problemami. W samej twórczości Pamuka bohaterowie z jednej strony opowiadają się za europejską racjonalnością, postępem i nowoczesnością, z drugiej – nie potrafią emocjonalnie wyjść poza granice swojego świata i zastygają w inercyjnym trwaniu. Międzykulturowość jest realnym wyzwaniem współczesnej Europy, o czym będziemy mówić w ramach Forum (organizowanego od wielu lat cyklu otwartych debat i spotkań autorskich). Jak utrzymać balans między zderzającymi się z sobą siłami kulturowymi, jak się modernizować, nie zatracając własnej tożsamości? Przyjrzymy się tematom związanym z Turcją – zarówno jej paradoksalnemu laicyzmowi, układom z Europą, jak i miejscu islamu w samej Europie oraz relacji centrum-peryferia we współczesnej kulturze.
Nie zapominamy, że siła sztuki tkwi nie tylko w krytycznym spojrzeniu na rzeczywistość, lecz także w kreowaniu przestrzeni na odreagowywanie smutku czy lęku we wspólnym świętowaniu. Festiwal zainauguruje parada uliczna Siła patyny (w reżyserii Piotra Tetlaka), która połączy ludzi różnych kultur, pokoleń i doświadczeń. Najmłodszych uczestników i uczestniczki z rodzinami zapraszamy na spektakle Teatru Czerwona Walizka i Teatru Mozaika, które odbędą się w przestrzeni publicznej parku im. F. Chopina.
Publiczności będzie również służyć jak co roku Centrum Festiwalowe: miejsce koncertów i silent disco, forumowych dyskusji, warsztatów dla dzieci, a także otwartych spotkań przy kawie i nieformalnych rozmów o wydarzeniach festiwalowych. W tym roku Centrum Festiwalowe będzie zlokalizowane w siedzibie Fundacji Malta, w samym sercu miasta, w zabytkowym budynku Arkadii przy ul. Ratajczaka 44. Ogromną otwartą przestrzeń z wyjściem na taras, z którego widać panoramę miasta i pl. Wolności, zaaranżuje dla festiwalu Olga Strizhniova. Tu odbędą się koncerty turecko-holenderskiego duetu Oh Voyage, amerykanki Moriah Woods i białoruskiego zespołu VVaxplay, oraz twórcze działania dla dzieci w ramach kuratorowanego przez Maję Brzozowską i Elżbietę Niewiadomską-Wieczorek programu Wolno Dzieciom (w tym roku już 10 edycja!). Wszystkie wydarzenia realizowane w Centrum będą nieodpłatne.
Na muzyczny finał tegorocznej Malty złożą się koncerty Natalii Nykiel, Baascha i Bass Brass, oraz afterparty prowadzone przez DJ Blika feat. Dominika Płonka. To niezwykłe, electro-popowe widowisko muzyczne realizujemy we współpracy z Grupą Stonewall, organizatorem Poznań Pride Week, czyli największego po warszawskiej Paradzie Równości wydarzenia LGBT+ w Polsce.
Mamy nadzieję, że tegoroczny program otwiera perspektywę na doświadczenia rzeczywistości, których nie znamy, chociaż czasami są tuż obok. Taki festiwal staje się miejscem upodmiotowienia i praktyk dekolonialnych, pozostając przestrzenią otwartą i zapraszającą.
