Kal Kseib: Obecnie bardzo dużo mówi się o współczuciu, o tym, jak bardzo go potrzebujemy – dla siebie i dla innych i jak bardzo go brakuje.
Co sprawiło, że zajął się Pan badaniem współczucia?
POLECAMY
Paul Gilbert: Pamiętam, jak w 1995 roku obejrzałem wyjątkowy program o przeżyciach ludzi więzionych w nazistowskich obozach koncentracyjnych w czasie drugiej wojny światowej. Pokazano przechowywane w poszewkach listy do dzieci – w nadziei, że wciąż żyły. Sam miałem wtedy małe dzieci i po obejrzeniu tego filmu nie byłem już taki sam jak wcześniej. Płakałem chyba ponad godzinę. Pamiętam, że myślałem: Ludzki umysł jest kompletnie popieprzony. Umysł, który może zrobić coś takiego milionom ludzi – to straszne. Zacząłem myśleć, że musimy zająć się problemem okrucieństwa, bo wciąż się go dopuszczamy, od wieków.
Uzmysłowiłem sobie, że człowiek niekoniecznie jest przyjaznym gatunkiem, chyba że da się mu możliwość odnalezienia w sobie współczucia i odwagi.
Służy temu m.in. terapia skoncentrowana na współczuciu, którą Pan stworzył. Na czym ona polega?
To pomoc w rozwijaniu współczucia dla siebie i dla innych, a także w otwieraniu się na współczucie. Terapia ta zaczęła się rozwijać w późnych latach 80. ubiegłego wieku, podejmując trzy wątki. Pierwszy to terapia poznawcza – pomoc w skoncentrowaniu się na emocjonalnym aspekcie myśli i przyjmowaniu wobec nich postawy współczującej, akceptującej, wspierającej, pełnej troski. Chodzi o to, by nauczyć się aktywować określone sieci mózgowe, które w drodze ewolucji wykształciły się po to, byśmy dbali o innych, oraz regulować emocje związane z poczuciem zagrożenia.
Drugi obszar wywodzi się z psychologii buddyjskiej, a w szczególności z tradycji tybetańskiej mahajana, uznającej współczucie za kluczowe i proponującej praktyki pomagające rozwinąć współczujący umysł i współczującą tożsamość.
Trzeci wątek jest zaczerpnięty z psychologii ewolucyjnej. Ludzki mózg wyewoluował w taki sposób, że znaczna część naszej motywacji jest ukierunkowana na przetrwanie i rozmnażanie. Możemy robić rzeczy wspaniałe – ale też straszne. Człowiek jest potencjalnie najokrutniejszym gatunkiem, jaki kiedykolwiek stąpał po Ziemi. Jesteśmy zdolni do celowego zadawania bólu innym, potrafimy też obojętnie patrzeć na ich cierpienie. Antidotum na okrucieństwo jest współczucie.
Współczesny świat nie sprzyja jednak współczuciu.
Przez ostatnie 20 lat w zachodnim społeczeństwie ludzie byli popychani w kierunku współzawodnictwa – „ja pierwszy!” – i trybalizmu. To ważne, by sobie uzmysłowić, że są też takie konteksty społeczne, które popychają w kierunku współczucia. Tego właśnie dotyczy terapia skoncentrowana na współczuciu – jak przyjąć współczującą postawę wobec siebie, w terapii, w szkole, w środowisku, w świecie, w którym żyjemy.
Kontekst społeczny może wydobyć z nas to, co najlepsze, i to, co najgorsze.
Niektóre formy okrucieństwa są zakorzenione w strachu i poczuciu zagrożenia. A zatem im większe poczucie zagrożenia ze strony innych ludzi, tym bardziej nieprzyjemni możemy wobec nich być. Współczucie pomaga temu przeciwdziałać. Łatwo współczuć tym, których kochamy, ważne jednak, byśmy umieli współczuć także tym, których nie lubimy, którzy są inni od nas. Tu dotykamy moralności i etyki. Jak sprawić, by nasz stosunek do samych siebie, do społeczeństwa, planety był bardziej etyczny?
A czy współczucie może też pomóc w cierpieniu, którego doświadczamy w bardziej osobistym wymiarze?
Ludzie potrafią być bardzo okrutni wobec samych siebie. Samokrytycyzm często jest przepełniony wrogością i może prowadzić do depresji, lęku, a nawet do próby odebrania sobie życia. Będziemy mieć dla siebie więcej współczucia, jeśli zrozumiemy związek między wrogością wobec samego siebie a tym, co się za nią skrywa. Może to być lęk przed odrzuceniem, byciem niechcianym, obawa, że jesteśmy bezwartościowi.
Ludzie nie funkcjonują dobrze, gdy czują się samotni, odizolowani. A współczucie pozwala nam to dostrzec. Badania pokazują, że nasz układ krążenia i nasz układ odpornościowy najlepiej działają wtedy, gdy czujemy się kochani, otoczeni troską oraz sami kochamy i troszczymy się o innych i o siebie.
Czym współczucie różni się od życzliwości?
Zaangażow...
