Zazwyczaj jesteśmy przekonani, że potrafimy odróżnić osobę zdrową od chorej psychicznie. Przekonanie to podziela wielu psychiatrów i psychologów – przyjmują oni, że u pacjentów występują pewne objawy, które można skategoryzować, a tym samym można odróżnić chorych psychicznie od całej reszty.
POLECAMY
Na tej zasadzie oparte są kolejne klasyfikacje chorób psychicznych (amerykańska DSM – czyli Diagnostic and Statistical Manual i europejska ICD – International Classification of Diseases). Czy jednak cechy, na których opiera się diagnoza, są atrybutem samych pacjentów, czy też wynikają z kontekstu, w jakim widzą ich obserwatorzy? Czy patologia tkwi w pacjentach, czy też w sytuacji, w jakiej się znaleźli?
Pytanie o granice normy i patologii jest zasadne z kilku powodów. Po pierwsze, jak zauważyła, w wydanej w 1934 roku książce Wzory kultury antropolog Ruth Benedict, pojęcie normalności bądź nienormalności nie jest uniwersalne. To, co w jednej kulturze uznaje się za całkiem normalne, w innej takie nie jest. Po drugie, zdarza się, że sami specjaliści spierają się, gdzie przebiega ta granica, co jest wskaźnikiem zdrowia i na ile przydatne są takie pojęcia, jak: „choroba psychiczna”, „schizofrenia”, „paranoja”.
Co więcej, raz postawiona diagnoza zaczyna żyć własnym życiem. Jak zauważa dr hab. Bogdan de Barbaro, „gdy coś nazwiemy, jesteśmy gotowi przyjąć, że to coś obiektywnie istnieje. Bywa, że psychiatra wpada w tę pułapkę. Mówi: trzeba to leczyć, bo to jest schizofrenia. A przecież obiektywnie nie istnieje schizofrenia czy anankastia – natręctwa, ale osoba, która jakoś się zachowuje i czegoś doświadcza.”
Ale to, jak ktoś się zachowuje i czego doświadcza, rozumiemy przez pryzmat schematu poznawczego. Diagnoza psychiatryczna jest takim schematem, dzięki któremu możemy wyjaśniać i przewidywać zachowania innej osoby. Problem w tym, że raz zaktywizowane schematy ukierunkowują nasze rozumienie ludzi i są oporne na zmianę. Najczęściej zauważamy i zapamiętujemy to, co potwierdza nasze schematy. Fakty zaś z nimi niezgodne przeoczamy, zapominamy lub zniekształcamy tak, by pasowały do schematu. W ten sposób utrzymujemy swoje przekonania o świecie i ludziach, nawet wtedy, gdy świat lub ludzie się zmienili albo schemat okazał się mylny. W takim rozumieniu podstawa diagnozy tkwi w umysłach specjalistów od zdrowia psychicznego.
Czy potrafią oni odróżnić osoby chore psychicznie od zdrowych? A co się stanie, jeśli normalni ludzie, tacy, którzy nie mają i nigdy nie mieli żadnych objawów i zaburzeń psychicznych, trafią do szpitali psychiatrycznych? Czy zostaną rozpoznani jako zdrowi? Takie pytanie postawił David Rosenhan, profesor prawa i psychologii ze Stanford University i w latach 70. przeprowadził prowokacyjny eksperyment.
Przychodzi zdrowy do szpitala
Osiem zdrowych psychicznie osób (wśród nich sam Rosenhan) zgłosiło się do dwunastu różnych szpitali dla psychicznie chorych, w pięciu stanach na wschodnim i zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Grupa składała się z trzech kobiet i pięciu mężczyzn – wśród nich byłi trzej psychologowie, studenci psychologii, pediatra, psychiatra i psychoterapeuta, malarz i kobieta zajmująca się domem. Wszyscy posłużyli się przybranymi nazwiskami, by rzekome diagnozy nie sprawiły im później kłopotów. Ci, którzy byli zawodowo związani z psychiatrią lub psychologią, podawali inne zawody, żeby uniknąć szczególnej uwagi ze strony personelu. Personel szpitalny nie wiedział o obecności pseudopacjentów i celu badań.
Scenariusz zawsze był ten sam. Badany dzwonił do szpitala i prosił o wyznaczenie wizyty. Następnie zgłaszał się na izbę przyjęć, skarżąc się, że słyszy głosy. Zapytany, co to za głosy, odpowiadał, że są zwykle niewyraźne, „głuche”, „puste”, „nużące”. Poza tym jednym objawem badani zachowywali się całkiem normalnie i podawali osobie prowadzącej wywiad wyłącznie prawdziwe informacje o sobie, o swoich związkach z bliskimi osobami, wspomnieniach z dzieciństwa itp. Jak pisze Rosenhan „frustracje i niepokoje opisywano na równi z radościami i satysfakcjami”. I co ważne, nic w życiorysach badanych ani w ich aktualnych zachowaniach nie wskazywało na patologię.
A więc myślisz, że jesteś normalny?
Po przyjęciu na oddział psychiatryczny, badany natychmiast przestawał symulować jakiekolwiek objawy choroby psychicznej i zachowywał się całkiem normalnie: rozmawiał z pacjentami i personelem, podkreślał, że czuje się dobrze, reagował na polecenia pielęgniarek, na wezwania do przyjmowania leków (których oczywiście nie połykał), stosował się do regulaminu. W wolnym czasie badani spisywali swoje obserwacje na temat oddziału, pacjentów i personelu. Z początku robili swe notatki potajemnie, ale nikt nie zwracał na to uwagi, więc zaczęli...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
