Andrzej Lipiński: Czy dla neurobiologa człowiek jest wyjątkowym gatunkiem?
Gerhard Roth: To pytanie zadawali sobie już Platon i Arystoteles. Obaj przypisywali człowiekowi wyjątkowy status w naturze i zakładali istnienie nieśmiertelnej duszy. W ich przekonaniu wśród istot żywych wyróżniają nas trzy właściwości – rozum, język i wysoki stopień uspołecznienia. Taki obraz człowieka utrzymywał się do XIX wieku, do momentu ukazania się dzieła Darwina O pochodzeniu człowieka.
Co dzieło Darwina zmieniło w myśleniu o człowieku?
Darwin twierdził, że wszystkie konstytutywne cechy naszego gatunku można spotkać już w mniej lub bardziej rozwiniętej formie u zwierząt. Badania w tym obszarze wskazują, że Darwin miał rację – nie znajdujemy żadnych różnic jakościowych między człowiekiem a innymi stworzeniami. Nie mamy zatem żadnych podstaw, by przypisywać człowiekowi wyjątkową pozycję w świecie istot żywych. A kwestia nieśmiertelnej duszy to obszar zasadniczo niedostępny dla naukowych analiz.
Teoria ewolucji należy dziś do kanonu nauki. Czy neurobiologia poszerza ten kanon o nowe rozpoznania?
Do niedawna teorię ewolucji akceptowano jedynie w odniesieniu do biologicznych cech istot żywych; rozwój umysłu, inteligencji czy mowy rzekomo nie podlegał działaniu mechanizmów ewolucyjnych. Wielu badaczy zakładało, że w którymś momencie ewolucyjnej podróży musiał nastąpić przeskok, który niczym uderzenie biologicznej błyskawicy wywołał pojawienie się języka i rozumu. Neurobiologia obaliła to przekonanie, burząc tym samym ostatnią twierdzę wyjątkowej pozycji naszego gatunku.
Jak zatem wytłumaczyć przepaść między poziomem rozwoju człowieka a np. szympansa?
Mózgi człowieka i szympansa wykazują duże podobieństwo, niektóre osobniki tego gatunku małp osiągają poziom inteligencji nawet pięciolatka. Przepaść między nami a szympansami nie wynika z różnic w wielkości mózgu czy objętości masy kory czołowej, ani też z większej liczby neuronów. Przyczyną naszej neurobiologicznej wyjątkowości jest nieporównywalnie większa liczba połączeń neuronalnych w korze mózgowej oraz szybszy i wyjątkowo efektywny przesył impulsów. Nasz mózg to procesor o najwyższej z możliwych dziś mocy obliczeniowej.
Najlepszy sprzęt komputerowy niewiele jest wart bez odpowiedniego oprogramowania...
Nasz neurobiologiczny program tworzony jest przez dwa mechanizmy, które decydująco wpłynęły na osiągnięcie przez nas tak wysokiego stopnia rozwoju. Pierwszym jest wpływ czynników środowiskowych: człowiek jest istotą społeczną w stopniu nieporównywalnie wyższym niż jakikolwiek inny gatunek. Drugi programista to mowa zrodzona około sto tysięcy lat temu. Dzięki niej posiedliśmy zdolność chronologicznego myślenia, a to znacznie przyspieszyło rozwój inteligencji.
Jeżeli genetycznie niewiele różnimy się od szympansów, to dlaczego na ewolucyjnej drabinie to my stoimy o wiele wyżej?
Różnica między genomem szympansów i ludzi nie przekracza 1%, to nie tłumaczy tak gigantycznego awansu ewolucyjnego. Ten przeskok jest wynikiem działania mechanizmów epigenetycznych decydujących o tym, które informacje z genetycznej biblioteki zostaną sczytane i uaktywnione. Prędkość zmian w tym obszarze jest stukrotnie większa niż w przypadku zmian gen...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
