Chcemy kierować swym losem i posługiwać się wolą. Ale nie każdy z nas w takim samym stopniu zyskuje tę możliwość. Na drodze ku temu musimy pokonać wiele ograniczeń, wyznaczonych przez, po pierwsze – nieświadome procesy odbioru i przetwarzania informacji, po drugie – automatyczne reagowanie emocjonalne, po trzecie – koncentrację na ochronie własnej egzystencji i komfortu.
Początkowo nasze zachowanie jest reaktywne i spontaniczne, niekontrolowane i nieplanowane, a poznanie ma charakter subiektywny, egocentryczny, obronny, życzeniowy. Pamiętamy to, co pragniemy usłyszeć, a odrzucamy lub przekłamujemy informacje niezgodne z oczekiwaniami. Gdy napływają informacje zagrażające, nasz umysł konfabuluje lub zaprzecza – by zbudować wersję uspokajającą. John Cacioppo i Wendy Gardner w książce Pomiędzy afektem a intelektem piszą: „Z punktu widzenia czynników ewolucyjnych ważne są nie wiedza i prawda jako takie, lecz możliwość przetrwania (...). Ludzki mózg i ciało zostały ukształtowane przez selekcję naturalną tak, by dokonywać afektywnej kategoryzacji i odpowiednio reagować”. Ale też podkreślają: „Unikalną właściwością człowieka jest stopień, w jakim afektywne kategoryzacje są przekształcone przez uczenie się i poznanie”. Za sprawą specyficznie ludzkich zdolności możliwe staje się osiąganie samoświadomości i wiedzy na temat tego, kim się jest, a także zrozumienia przesłanek własnych wyborów i zamierzeń, umiejętności dystansowania się wobec samego siebie, autokrytycyzmu, kontrolowania własnych poczynań, wyboru reguł traktowania innych ludzi i swego wśród nich miejsca.
Serce i rozum
Podstawą działania jest spostrzeganie i wartościowanie świata. Może się on wydać zagrażający lub bezpieczny, przyjazny lub wrogi, odpychający lub pociągający, odrażający lub piękny. Na początku najważniejsze jest to, czy sprzyja naszym potrzebom i zamiarom. Czujność w tej kwestii przesłania inne możliwe perspektywy patrzenia na przyrodę i ludzi. Zdolność do dystansu wobec własnych potrzeb, dokonywania trudnych wyborów czy rezygnacji z czegoś, co przyjemne, osiągana jest w następstwie roz...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
