„Nieobecni nigdy nie mają racji, ale bardzo często zachowują życie” – ironizował przewrotnie Stanisław Jerzy Lec. Kiedy z rodziny znika jedna osoba, to związane z nią myśli i uczucia pozostają, a czasem nawet dominują w pamięci i wyobraźni krewnych. Tu i teraz nasi bliscy nieobecni zasiadają razem z nami przy rodzinnym stole.
Ale każda grupa – rodzinna czy terapeutyczna – ma również zdolność do zawierania w sobie większych całości. Czy w takim razie w spotkaniu kilku osób możemy dostrzec odbicie całego społeczeństwa? Może do symbolicznego stołu zapraszają nas nie tylko zmarła prababcia i wujek-emigrant, ale także Polska?
Społeczne lustro
Idea spotkań Listening Posts opiera się na założeniu, że w grupie świadomie podejmującej refleksję nad społeczeństwem uwidacznia się dynamika całej zbiorowości. Uczestnicy takiej grupy nieświadomie wyrażają bowiem mechanizmy większego systemu, do którego przynależą. Spotkania są prowadzone od lat 80. ubiegłego wieku przez brytyjską organizację OPUS (Organisation for Promoting Understanding of Society), upowszechniającą badanie kultur i społeczeństw przy pomocy warsztatu psychoanalitycznego.
Obecnie Listening Posts odbywają się w blisko 40 krajach na świecie, także w Polsce. Każdy taki projekt to niepowtarzalny i odważny w założeniach eksperyment myślowy. Spotykająca się grupa chce być zwierciadłem procesów zachodzących w społeczeństwie, wyczuwać jego lęki i nadzieje. Spotkanie zaczyna się od systematycznej obserwacji emocji i myśli ludzi odnośnie kondycji społeczeństwa. Powtarzają się w tych refleksjach tematy wojen, kryzysów gospodarczych, zmian rządów, a także rozpadania się starych i powstawania nowych struktur społecznych.
Następnie uczestnicy Listening Posts podejmują głębszą refleksję nad dynamiką społeczną – zbiorowym procesem emocjonalnym, który odbija się w spotkaniowej grupie jak w lustrze. Każde Listening Post składa się z trzech części. W pierwszej ludzie dzielą się zmartwieniami i doświadczeniami z punktu widzenia różnych ról, jakie wypełniają. W kolejnej części treści są analizowane, wyłaniają się główne tematy. W podsumowaniu uczestnicy formułują hipotezy dotyczące dynamiki procesów społecznych oraz dominujących mechanizmów obronnych – sposobów radzenia sobie z lękiem.
Do idei Listening Posts nawiązano podczas zeszłorocznej, październikowej konferencji „Polska na kozetce”, organizowanej przez Instytut Psychologii Stosowanej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie oraz Instytut Analizy Grupowej „Rasztów”. Z tej okazji przyjechali do Polski psychoanalitycy, psychoterapeuci i konsultanci, na co dzień pracujący w Anglii. Jedna z nich, Olya Khaleelee – psycholożka i konsultantka, która wielokrotnie towarzyszyła grupom spotkaniowym – opisała fascynujący proces, dzięki któremu uczestnicy Listening Posts dokonują refleksji nad społeczeństwem. Z kolei profesor Andrzej Leder, filozof z Polskiej Akademii Nauk, wyjaśniał, jakie trudności musi przełamać myśl psychoanalityczna, by wzbogaciła odczytania historii idei. Zaś dr Sylwia Cichowska i Rafał Cichowski, psychologowie i konsultanci, podzielili się psychodynamicznymi interpretacjami polskich procesów społecznych.
A zatem uczestnicy „zaprosili Polskę na kozetkę” za pomocą ćwiczenia „Trylogia”. Wyłonione zostały trzy grupy uczestników: refleksji, dynamiki i „odzwierciedlająca społeczeństwo”. Grupa refleksji „wczuwała się” w rolę obywateli naszego kraju i zastanawiała się nad tym, co to znaczy być Polakami. Jej uczestnicy wymieniali się doświadczeniami, troskami, historiami z życia, snami, obawami dotyczącymi tego, jak im się w Polsce żyje. Ta debata miała swoją dynamikę: ktoś się z kimś pokłócił, czasami wszyscy się ze sobą skwapliwie zgadzali i nie dopuszczali „odszczepieńców” do głosu. Były rozmowy o lękach, ale i o nadziejach. Mówiono o historii Polski, ale także o planach na przyszłość. Tym rozmowom przysłuchiwali się członkowie grupy dynamiki – obserwując procesy zachod...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
