„Bogactwo nie jest ulgą w kłopotach, jest tylko zamianą kłopotów” – przestrzegał Epikur w już III wieku p.n.e. „Pieniądze szczęścia nie dają” – można też i dziś usłyszeć, bo jak zauważał Ralph Waldo Emerson, poeta i eseista: „Często kosztują zbyt wiele”. Sacha Guitry, francuski reżyser i aktor, precyzował jednak, że to: „Cudze pieniądze szczęścia nie dają”.
Niezależnie od tego, co o pieniądzach sądzimy, sama mnogość aforyzmów na ich temat wskazuje, że odgrywają one ważną rolę w naszym życiu. „Kasa to napęd. Zgarnij gotówkę obiema łapkami i złóż na kupkę” – śpiewa Pink Floyd w swoim słynnym przeboju pt. Money. Wszyscy ich potrzebujemy i chcemy je posiadać, choć z różnych powodów, bo różne mają dla nas znaczenie i różne nasze potrzeby zaspokajają.
Prestiż, wolność, nieśmiertelność
Psychologowie podkreślają tzw. dualizm pieniądza, czyli fakt, że odgrywa on role funkcjonalne (instrumentalne) oraz symboliczne, psychologiczne.
Role funkcjonalne odpowiadają tym opisywanym przez ekonomistów (patrz ramka). Nie bez racji Marylin Monroe podobno mawiała: „Pieniądze szczęścia nie dają. Dopiero zakupy”. Pożądamy pieniędzy ze względu na rzeczy, które możemy za nie kupić. Pieniądz jest swoistym narzędziem realizacji celu, środkiem wymiany, a nie celem samym w sobie. Co ważne, w tym kontekście pieniądz jest neutralny emocjonalnie, a więc nie budzi emocji – ani tych pozytywnych, ani negatywnych.
A przecież wiemy z doświadczenia, że pieniądze, szczególnie ich duże sumy, wzbudzają gorące uczucia, bo pełnią też role symboliczne. Niektórzy badacze wskazują nawet, że ich podstawową funkcją jest wspieranie relacji społecznych. Pieniądz wspomaga relacje interpersonalne oraz funkcjonowanie społeczności i kultury. Czasem zaś nas od ludzi oddala.
Pieniądz może również służyć jako narzędzie zdobywania akceptacji społecznej i prestiżu. Daje poczucie bezpieczeństwa, wolności i symboliczne wrażenie nieśmiertelności. Ludziom wydaje się, że posiadając luksusowe auta, piękne domy i znaczące sumy pieniędzy na koncie, są w stanie wymknąć się z rąk złemu losowi i nie doświadczą zdarzeń mogących mieć wpływ na ich zdrowie i życie. Często też zgromadzony majątek staje się swoistym pomnikiem człowieka. Wydaje się nam, że to, co po sobie zostawimy na tym świecie, będzie po naszej śmierci o nas przypominać i uczyni nas na swój sposób nieśmiertelnymi. Pieniądz może być również miarą oceny siebie i innych ludzi, a także wskaźnikiem osiągniętego sukcesu, źródłem osobistej satysfakcji i zadowolenia z siebie.
Symboliczna rola pieniądza sprawia, że przestaje być nam obojętny. Nierzadko wywołuje silne emocje – pozytywne i negatywne. Co ciekawe, pieniądz staje się bodźcem warunkowym związanym ze wzmocnieniem bezwarunkowym. Inaczej mówiąc, wywołuje skojarzenia związane z dobrami konsumpcyjnymi, które można za niego nabyć, i w efekcie sprawia, że odczuwamy w kontakcie z nim emocje podobne do tych, których doświadczalibyśmy w związku z posiadaniem dóbr.
Samoocena za milion złotych
Jednym z naszych najcenniejszych zasobów psychologicznych jest samoocena. Jesteśmy zwykle silnie motywowani do jej wzmacniania, a w przypadku spadku samooceny – do jej natychmiastowego podniesienia. Ludzie bronią się przed spadkiem samooceny, m.in. poszukując symboli, które mogłyby pozwolić na jej wzmocnienie. Takim symbolem mogą być dobra luksusowe, konsumpcja „na pokaz” czy właśnie same pieniądze...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
