Zacznijmy może od trzech krótkich zadań. Spróbujcie odpowiedzieć na poniższe pytania.
1. Las ma się do drzewa, jak łąka do…?
a) trawy
b) siana
c) pożywienia
d) zieleni
POLECAMY
e) pastwiska
2. ma się tak do , jak do?
a) b) c) d) e)
3. Liczba 12 ma się tak do 3, jak 20 do…?
a) 5 b) 4 c) 11 d) 3 e) 9
Powyższe zadania zawierają różne elementy: pierwszy przykład odnosi się do materiału językowego, drugi – wzrokowo-przestrzennego, trzeci zaś – matematycznego. To, co je łączy, to związek logiczny, którego odkrycie umożliwia poprawne rozwiązanie tych zadań. Rodzaj myślenia oparty na wnioskowaniu, czyli generowaniu nowej wiedzy w oparciu o znane już informacje, jest istotą ludzkiej inteligencji. Z tego powodu jednym z podstawowych zadań w testach badających iloraz inteligencji jest tzw. poszukiwanie wzajemnych analogii.
Rozwiązywanie tego typu łamigłówek jest sporym wyzwaniem dla naszej pamięci operacyjnej. Wszystkie niezbędne informacje muszą najpierw zostać zapamiętane, poszczególne elementy porównane ze sobą, a te nieistotne – pominięte. Jednocześnie należy rozważać możliwe rozwiązania i udowadniać ich prawdziwość. Przykładowo: pomiędzy słowami „las” i „drzewo” występuje pewien związek, który można odnieść także do innej pary wyrazów, z których jednym jest „łąka”. Drugim słowem mogą być: trawa, siano, pożywienie, zieleń lub pastwisko. Podejmując decyzję o wyborze prawidłowej odpowiedzi, możemy pomyśleć: „wspólnym kolorem dla lasu, drzewa i łąki jest zieleń!”. Jednak taka odpowiedź nie jest w tym wypadku prawidłowa – nie chodzi bowiem o odnalezienie wspólnego elementu pomiędzy tymi trzema pojęciami, lecz o rozpoznanie związku rządzącego obiema parami słów. By go odkryć, musimy posłużyć się inną umiejętnością – umiejętnością abstrahowania.
Słowo „pastwisko” także pozostaje w ścisłym związku z zaprezentowanymi wyrazami. Jednak uznanie go za właściwą odpowiedź w tej łamigłówce również nie będzie poprawne – „pastwisko” nie ma nic wspólnego ze związkiem logicznym, jaki występuje pomiędzy słowami „las” i „drzewo”. Ludzie inteligentni rozpoznają, że las definiowany jest poprzez występowanie w nim drzew. W ten sam sposób łąkę definiuje występowanie na niej trawy. Trudność związana z tym zadaniem polega więc na tym, by powstrzymać się od pierwszych skojarzeń i uruchomić abstrakcyjny sposób rozumowania charakterystyczny dla danego związku – w tym wypadku „coś jest definiowane poprzez”.
Umiejętność poprawnego wnioskowania pozostaje niezależna od materiału, na bazie którego zostało skonstruowane zadanie: nie jest ważne, czy jest to materiał językowy, liczbowy, czy wzrokowo-przestrzenny. Już przed 100 laty angielski psycholog i badacz inteligencji Charles Spearman wprowadził tzw. czynnik „g”, określający ogólną zdolność poznawczą jednostki, wyrażającą się m.in. w tym, że różne zadania badające inteligencję wykonywane są przez daną osobę na podobnym poziomie.
Czym jest inteligencja
Inteligencja jest tym, co mierzą testy na inteligencję – brzmi jeden z żartów. I nieźle obrazuje poziom sporu o to, jak najlepiej opisać inteligencję z naukowej perspektywy.
Ludzka inteligencja jest wielowymiarowa i obejmuje różne aspekty – począwszy od pamięci i myślenia logicznego, poprzez ekspresję językową i rozumowanie matematyczne, na zdolnościach wzrokowo-przestrzennych kończąc. Do dziś pozostaje kwestią dyskusyjną, które komponenty inteligencji i w jaki sposób wzajemnie na siebie oddziałują. Niepodważalny jest fakt istnienia ogólnego czynnika inteligencji, który wywiera wpływ na osiągnięcia w rozmaitych obszarach. Najważniejszym wspólnym mianownikiem jest wydajność pamięci operacyjnej, którą wykorzystujemy w dowolnych operacjach umysłowych – podczas liczenia w pamięci, czytania tekstu czy operowania kształtami w wyobraźni. Badania pokazują, że wysokie (lub niskie) osiągnięcia w jednym obszarze – np. w zakresie słownictwa – często współtowarzyszą wysokim (lub niskim) osiągnięciom w innym zakresie – np. logicznego rozumowania czy zdolności arytmetycznych. Przejaw wyjątkowych zdolności jedynie w jednym obszarze należy do rzadkości.
Ucho igielne pamięci operacyjnej
Pamięć operacyjna jest łącznikiem pomiędzy nowo napływającymi informacjami a danymi zgromadzonymi w pamięci długotrwałej; pełni ona decydującą rolę w procesie myślenia opartego na wnioskowaniu oraz celowego działania. Pamięć operacyjna musi spełniać jednocześnie cztery funkcje: operować nowo zdobywanymi informacjami, aktywować dane zmagazynowane w pamięci długotrwałej, ignorować informacje nieistotne oraz trzymać się obranego początkowo celu. Choć byłoby dużym uproszczeniem stwierdzenie, że inteligencja zależy przede wszystkim od sprawności pamięci operacyjne...
