Efekt starszych braci

Tematyka orientacji seksualnej pojawia się w wielu dziełach literackich i filmach. Jednym z obrazów filmowych, który szczególnie utkwił mi w pamięci, jest kanadyjski C.R.A.Z.Y. Jego akcja toczy się w szalonych latach 60. i 70. ubiegłego stulecia, a bohaterem jest urodzony w Boże Narodzenie Zac. Zmaga się on ze swoją seksualnością, rozpaczliwie próbując dopasować się do wymagań otoczenia. A, co szczególne, ma czterech starszych braci. 

I w Turcji, i w Samoa

W naukach społecznych często weryfikuje się obiegowe obserwacje co do ludzkiej natury. Jedną z nich, dotyczącą struktury rodziny, z jakiej wywodzą się mężczyźni homoseksualni, postanowił sprawdzić kanadyjski badacz Ray Blanchard. W latach 90. ubiegłego wieku wspólnie z Peterem Sheridanem wykazali, że geje posiadają przeciętnie więcej starszych braci niż mężczyźni heteroseksualni. Co ciekawe, ten efekt nie dotyczył ani starszych sióstr, ani młodszego rodzeństwa. Zależność między liczbą rodzeństwa a orientacją homoseksualną była ograniczona jedynie do starszych braci, co stanowi wyraźną przesłankę, by wyjaśnienia szukać w uwarunkowaniach biologicznych, nie zaś środowiskowych. Wskazują na to też rezultaty uzyskane przez innego kanadyjskiego badacza, Anthony’ego Bo­gaerta – potwierdziły one, że homoseksualność z większym prawdopodobieństwem występuje u mężczyzn urodzonych jako dalsi w kolejności, nawet jeśli bracia byli wychowywani w różnych rodzinach adopcyjnych. 

Efekt starszych braci, zwany również efektem braterskiej kolejności urodzin (fraternal birth order), został stwierdzony w różnych kulturach, w tym tak odległych od siebie, jak brazylijska, turecka czy samoańska. W zeszłym roku Blanchard podsumował ponad 25 lat badań nad tym zjawiskiem. Metaanaliza, którą przy tej okazji wykonał, obejmująca ponad 7 tysięcy gejów i blisko 13 tysięcy mężczyzn heteroseksualnych, potwierdziła występowanie efektu starszych braci. 

 

Matka uczulona na synów

Dlaczego taki efekt się pojawia? Wiele dotychczasowych badań wskazuje na istnienie jakiegoś biologicznego mechanizmu. Działa on najprawdopodobniej w okresie prenatalnym. Sugerują to wyniki badań dotyczące wagi urodzeniowej chłopców. Okazuje się ona ściśle związana z liczbą starszych braci – mężczyźni posiadający kilku braci mają w momencie narodzin wagę niższą niż oczekiwana. Bogaert wraz ze współpracowniczką polskiego pochodzenia, Malviną Skorską, zaproponowali następującą hipotezę: potencjalnym mechanizmem odpowiedzialnym za efekt braterskiej kolejności urodzin jest immunizacja (patrz słowniczek). W uproszczeniu jest to specyficzna reakcja organizmu matki na tkanki rozwijającego się w niej płodu płci męskiej. 

Tłumacząc ten fenomen, możemy odwołać się do szerzej znanego zjawiska konfliktu serologicznego. Dotyczy on kobiet z grupą krwi Rh(-) mających dziec­ko z mężczyzną o grupie krwi Rh(+). U osób z grupą krwi Rh(+) na powierzchni czerwonych krwinek występuje specyficzne białko (antygen D). Kiedy taka krew dostanie się do krwiobiegu osoby Rh(-), jej układ immunologiczny zaczyna produkować przeciwciała anty-Rh. Innymi słowy, pojawia się u niej coś na kształt uczulenia. Gdyby rozwijający się w łonie kobiety płód miał – tak jak ojciec – grupę...