Wykluczenie cyfrowe – co to za zjawisko?
Zjawisko wykluczenia cyfrowego w znaczącym stopniu odnosi się do seniorów, osób starszych, jednak pandemia pogłębia ten problem również w innych zagrożonych grupach, m.in. wśród uczniów dorastających w rodzinach ubogich, borykających się z trudnościami finansowymi. W raporcie Federacji Konsumentów, dotyczącym wykluczenia cyfrowego w pandemii, czytamy, że:
- Wykluczenie cyfrowe w Polsce: „Prawie 5 mln Polaków w wieku 16-74 lat wciąż nie posługuje się komputerem, a jedną z istotnych barier są ceny sprzętu elektronicznego”.
- „Aż 50-70 tys. uczniów nie posiada w domu żadnego komputera lub tabletu, a ponad 1 mln (co czwarty) musi współdzielić urządzenia z rodzeństwem lub pracującymi zdalnie rodzicami, co realnie uniemożliwia edukację zdalną”.
Nowa twarz wykluczenia – co warto wiedzieć?
- Na przestrzeni ostatnich lat zjawisko wykluczenia ewoluowało i dzisiaj – w dobie sztucznej inteligencji i dynamicznego rozwoju technologii – oznacza kolejne, zupełnie nowe wyzwania społeczne. Wymaga to zaangażowania i uważności ze strony rodziców, opiekunów i nauczycieli – mówi Aleksandra Mieczkowska, koordynatorka projektu Hakersi w Fundacji Sarigato.
Problem jest o wiele bardziej złożony i wielowymiarowy niż powszechnie się wydaje. Obecnie bardziej adekwatnym pojęciem jest nie tyle „wykluczenie cyfrowe”, co „wykluczenie cyfrowo-społeczne”, ponieważ kwestie związane z technologią oddziałują na relacje społeczne, funkcjonowanie w grupie – żyjemy w czasach, w których nowy model telefonu często wpływa na status społeczny w grupie rówieśniczej. Umiejętności technologiczne wiążą się też z dostępem do życia społecznego, edukacją i rynkiem pracy.
Wykluczenie cyfrowo-społeczne może oznaczać:
- brak lub bardzo ograniczony dostęp do sprzętu i internetu,
- brak przydatnych na co dzień umiejętności cyfrowych, dzięki którym można np. ułatwiać sobie realizację różnych zadań i korzystać z narzędzi czy usług cyfrowych,
- brak możliwości i umiejętności korzystania z technologii, by czerpać z niej korzyść i móc rozwijać np. swoje mocne strony, zainteresowania, wiedzę, kompetencje przydatne w życiu, szkole, przyszłej pracy,
- brak wsparcia dorosłego, który będzie towarzyszyć w poznawaniu technologii i będzie pełnić rolę przewodnika, nauczyciela, mentora czy inspiratora, uświadamiającego zarówno zagrożenia, jak i wartościowe szanse płynące z technologii.
Kto jest narażony na wykluczenie cyfrowo-społeczne?
- Każde dziecko, każdy uczeń, czy w szkole podstawowej, czy na wyższych poziomach, potrzebuje mądrego, dojrzałego wsparcia w zakresie edukacji technologicznej. Nie można zapominać o edukacji dorosłych, którzy muszą być na bieżąco i wiedzieć, jak reagować na różne zjawiska. Osoby, które są zagrożone wykluczeniem cyfrowym, szczególnie potrzebują troski i uważności. Jeśli nie mają możliwości rozwijania potrzebnych kompetencji, tracą szansę na lepszy start w dorosłość. Wykluczenie cyfrowe sprawia, że dostęp do edukacji technologicznej staje się nierówny i wpływa na przyszłość ucznia – opowiada Aleksandra Mieczkowska.
Projektem Hakersi, który od 2016 r. prowadzi Fundacja Sarigato, objęte są dzieci i młodzież, które są najbardziej narażone na wykluczenie cyfrowo-społeczne. Mowa tutaj o wychowankach domów dziecka, pieczy zastępczej, świetlic środowiskowych, a także dzieciach, które funkcjonują w trudnych, wymagających środowiskach, żyjących w rodzinach zmagających się z różnego rodzaju problemami, np. finansowymi.
Fundacja wspiera dzieci, rodziny i placówki poprzez dostarczanie potrzebnych komputerów, laptopów, monitorów itd. Tak często właśnie zaczyna się walka z wykluczeniem cyfrowym w miejscach, gdzie brakuje sprzętu. Hakersi – czyli podopieczni fundacji – mogą liczyć także na pomoc w rozwijaniu umiejętności cyfrowych. Wspierają ich w tym SuperBohakerowie – zarówno firmy, jak i osoby indywidualne, wolontariusze, którzy prowadzą dla dzieci warsztaty, sesje inspiracyjne, mentoringowe oraz kursy technologiczne (m.in. Python, Java, modelowanie 3D, grafika, AI). Hakersi otrzymują też wsparcie w nauce przedmiotów szkolnych, np. w matematyce, fizyce czy angielskim.
– Badania i obserwacje pokazują, że osoby wychowujące się w trudnych środowiskach, po przekroczeniu progu dorosłości często do niego wracają, mają trudność z usamodzielnieniem się. Jak można ich wesprzeć, by mieli łatwiejszy start na rynku pracy? Naszym zdaniem jednym ze sposobów jest rozwijanie kompetencji przyszłości, do których należą właśnie umiejętności technologiczne. Hakersi wzmacniają też kompetencje społeczne, uczą się rozwiązywania problemów, współpracy, wytrwałości, wyznaczania sobie celów i dążenia do nich. Poznają różne ścieżki, testują, próbują, szukają dopasowanej do siebie drogi. Hakują system życiowy, w którym się znaleźli, bo odkrywają swoje supermoce, uświadamiają sobie, że mają wybór i wpływ, wzmacniają poczucie własnej wartości – i to jest w tym wszystkim najważniejsze – podkreśla Iwona Duda, prezeska Fundacji Sarigato.
Jak wykluczenie cyfrowe wpływa na dobrostan uczniów?
Technologia to czubek góry lodowej – przekonują eksperci Fundacji Sarigato. Wykluczenie cyfrowo-społeczne rzutuje na takie kwestie jak pewność siebie, odwaga, poczucie przynależności do grupy, możliwość rozwijania swoich supermocy, odkrywania talentów i wybrania interesującej dla siebie ścieżki rozwoju zawodowego. Wszystko to wpływa na dobrostan psychiczny ucznia, który czuje się zagubiony i osamotniony w swoich trudnościach. Tak ważną rolę odgrywa więc środowisko i najbliższe otoczenie dziecka. Warto, by szkoła spojrzała na to zagadnienie szerzej niż wyłącznie przez pryzmat zagadnień realizowanych w ramach lekcji informatyki. Dobrze jest być wyczulonym na kwestię tego, kto szczególnie może nie nadążać za tak bardzo zmieniającą się rzeczywistością i potrzebować pomocnej dłoni.
– Bądźmy czujni, by „nie tracić” uczniów, którzy stają się coraz bardziej wykluczeni. Regularność i systematyczność działań wspierających są tutaj kluczowe – przekonuje Aleksandra Mieczkowska. - W zderzeniu z technologią, która rozwija się bardzo dynamicznie, można mieć wrażenie, że łapie się nieustanną zadyszkę. Dlatego społeczność ma ogromne znaczenie. Świadomość, że można liczyć na wzajemne wsparcie oraz możliwość dzielenia się wiedzą i wątpliwościami są na wagę złota. Taka międzypokoleniowa nauka wspiera dobrostan wszystkich – zarówno dzieci, jak i dorosłych.
Jak przeciwdziałać wykluczeniu cyfrowo-społecznemu w szkole? O tym przeczytacie tutaj: https://charaktery.eu/artykul/jak-przeciwdzialac-wykluczeniu-cyfrowo-spolecznemu-wsrod-uczniow
O Fundacji Sarigato
Fundacja Sarigato to organizacja pożytku publicznego działająca od 2012 r. Fundacja prowadzi dwa ogólnopolskie projekty: Karmimy Psiaki, na rzecz bezdomnych psiaków i kociaków ze schronisk w całej Polsce: https://karmimypsiaki.pl/ oraz projekt Hakersi: https://hakersi.pl/
O projekcie Hakersi
Hakersi to dzieci i młodzież, które „hakują” niełatwy system życiowy, w którym funkcjonują i „kodują” dla siebie lepszą przyszłość. W lepszym starcie w dorosłość i zdobyciu kompetencji przydatnych w życiu i pracy pomagają im SuperBohakerowie, czyli wolontariusze i firmy wspierające.
Celem projektu Hakersi, realizowanego przez Fundację Sarigato, jest wspieranie w usamodzielnianiu się poprzez naukę nowych technologii i kompetencji cyfrowych. Projekt realizowany jest od 2016 r., przy współpracy z placówkami opiekuńczymi, wolontariuszami i biznesem. Więcej o projekcie Hakersi na stronie: https://hakersi.pl/
