Czym jest lęk technologiczny? Czy mamy się czym martwić?

Ciemna strona postępującej technologii

Lęk stanowi jedną z pierwotnych emocji, z którą zmaga się człowiek. Ludzie od początku dziejów obawiali się czegoś lub kogoś. Początkowo była to przyroda, zwierzęta, czy po prostu to, co nieznane i niezrozumiałe. Obecnie to technologia przejmuje rolę „Innego”, jednocześnie wiążąc z tą figurą retoryczną wszystkie negatywne projekcje[3]. Szacuje się, że różnorodne zaburzenia lękowe dotykają ok. 20% populacji[4], a w przypadku technofobii mowa jest nawet o 1/3 populacji[5]. Co więcej, pojawiają się opinie wskazujące, że ludzie doświadczający technofobii są dyskryminowani, ponieważ ich niechęć do nowych technologii powoduje, że mają znacząco utrudniony dostęp do rynku pracy[6].

Jak się objawia technofobia?

Wśród symptomów lęku technologicznego wymienia się doświadczanie irracjonalnego niepokoju wobec przedmiotów, takich jak: komputery, drony, czy autonomiczne samochody, ale również wobec zjawisk związanych z automatyzacją pracy, przepływem informacji w cyberprzestrzeni, przetwarzaniem danych (w tym osobowych) przez rozwiązania zaawansowane technologicznie. Szczególnym rodzajem technofobii jest obawa przed niezrozumieniem urządzenia bazującego na danej technologii, czego konsekwencją jest najczęściej brak podjęcia próby nauczenia się obsługi tego urządzenia. Lęk, o którym mowa to coś więcej niż brak zaufania do nowych technologii[7], czy minimalizm cyfrowy[8]. To zjawisko o podłożu egzystencjalnym i aksjologicznym, które jest związane z kulturowymi miarami i wyobrażeniami.

Potencjalne skutki technofobii w środowisku pracy

Wdrażanie rozwiązań typowych dla gospodarki 4.0 jest równoznaczne z rozprzestrzenianiem się nowych technologii na niespotykaną wcześniej skalę. W konsekwencji powstaje szczególny rodzaj presji wywieranej na pracowników, aby akceptowali nowe rozwiązania technologiczne i w krótkim czasie umieli się nimi posługiwać.

Jednocześnie wielu użytkowników nie nadąża ze zrozumieniem istoty działania i obsługi bardzo nowoczesnych i innowacyjnych maszyn, dlatego technofobia może powodować spadek efektywności wykonywanej pracy[9] oraz negatywnie wpływać na klimat organizacyjny[10]. U pracowników rodzi się lęk przed „byciem niepotrzebnym” (zjawisko bezrobocia technologicznego), z drugiej strony odczuwają oni silne poczucie niedostosowania kompetencji do potrzeb pracodawców i lęk, czy „jestem w stanie nauczyć się tego, co trzeba umieć”[11]. Nawet procesy rekrutacyjne, które coraz częściej zdominowane są przez algorytmy uczenia maszynowego rodzą lęk, czy dokumenty aplikacyjne złożone przez kandydata nie zostaną odrzucone z powodu braku słów kluczowych lub innych oczekiwanych przez system informacji[12].

Technologie opanowały naszą globalną wioskę. Ich rozwój analizowany jest przede wszystkim w kontekście potencjalnych korzyści. Znacznie rzadziej w literaturze naukowej podejmuje się problem potencjalnych zagrożeń. W dobie postępującej cyfryzacji w dyskursie społecznym nie powinno zabraknąć wątków, zwłaszcza o charakterze psychologicznym i aksjologicznym.

Autorem artykułu jest prof. dr hab. Joanna M. Moczydłowska, profesor tytularny w dziedzinie nauk społecznych, kierownik studiów podyplomowych Psychologia w zarządzaniu, realizowanych w Centrum Kształcenia Podyplomowego Uczelni Łazarskiego. Obecnie trwa rekrutacja na nowy rok akademicki. Więcej informacji znajduje się na stronie: https://ckp.lazarski.pl/studia-podyplomowe/akademia-umiejetnosci-psychologicznych/psychologia-w-zarzadzaniu/

Przypisy

1. Por. M. Młody (2019), Lęk technologiczny jako patologia organizacyjna w dobie czwartej rewolucji przemysłowej, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH”, zeszyt 175, s. 137.
2. Por. D. Di Giacomo, F. Guerra, E. Perilli, J. Ranieri (2020), Technophobia as emerging risk factor in aging: Investigation on computer anxiety dimension, „Health Psychology Research”, nr 1, s. 8207.
3. Por. M. Szpunar (2018), Kultura lęku (nie tylko) technologicznego, „Kultura Współczesna” nr 2, s. 114.
4. Por. B. Paxling, S. Lundgren, A. Norman, J. Almlov, P. Carlbring, P. Cuijpers (2013), Therapist behaviours in Internet - delivered cognitive behaviour therapy: analyses of e-mail correspondence in the treatment of generalized anxiety disorder, „Behavioral Cognitive Psychotheraphy” nr 41, s. 280-289.
5. Por. M.E. Osiceanu (2015), Psychological Implications…, op. cit., s. 1143.
6. Por. M.E. Osiceanu (2015), Psychological Implications…, op. cit., s. 1144.
7. Por. J. Ejdys (2018), Building technology trust in ICT application at a university, „International Journal of Emerging Markets” nr 5, s. 980-997.
8. Por. C. Newport (2020), Cyfrowy minimalizm. Jak zachować skupienie w hałaśliwym świecie, Studio EMKA, Warszawa.
9. Por. J. Hou,, Y. Wu,, E. Harrell (2017), Reading on Paper and Screen among Senior Adults: Cognitive Map and Technophobia, „Frontiers in Psychology”, nr 8.
10. Por. O.Y. Khasawneh (2018), Technophobia without…, op. cit., s. 211-212; O.Y. Khasawneh (2018), Technophobia: Examining its hidden factors and defining it, „Technology in Society”, vol. 54, s. 93-100.
11. Por. F. Bader, S. Rahimifard (2018), Challenges for Industrial Robot Applications in Food Manufacturing, ISCSIC '18: Proceedings of the 2nd International Symposium on Computer Science and Intelligent Control, Article No. 37, s.  1–8.
12. B. Jamka, Cyfryzacja w zarządzaniu ludźmi. Wyzwania gospodarki 4.0 [w:] A. Laskowska- Rutkowska (red.), Cyfryzacja w zarządzaniu, CeDeWu, Warszawa 2020, s. 42-43.