Bez teorii ani rusz

Ja i mój rozwój Praktycznie

Psychologia jako nauka i praktyka psychologiczna są na siebie skazane. Pierwsza stanowi o racji istnienia drugiej. Druga zaś dostarcza pierwszej pytań, na które jeszcze nie znaleziono odpowiedzi, i zmusza ją do kreatywnych poszukiwań.

Zacznijmy od prostej zdawałoby się konstatacji: Psychologia jest nauką empiryczną. Zadaniem zaś badaczy, jak pisze Frank L. Schmidt, emerytowany profesor psychologii z University of Iowa, jest: „rozwijanie teorii. Dobra teoria jest po prostu dobrym wyjaśnieniem procesów, które faktycznie zachodzą w zjawisku. (…) Jednak aby zbudować teorie, należy najpierw poznać pewne podstawowe związki, jak np. empiryczne związki pomiędzy zmiennymi. (…) Teorie są przyczynowymi wyjaśnieniami.
Celem każdej dyscypliny naukowej jest wyjaśnienie, a wyjaśnienia zawsze są przyczynowe”.

Skazane na siebie

To empiryczna teoria psychologiczna pozwala psychologowi profesjonaliście na sensowne i skuteczne, ale też etyczne, działanie w sferze praktyki: czy to diagnostycznej, eksperckiej, czy pomocowej, jak np. psychoterapia! Bez teorii ani rusz! Psychologia pojmowana jako nauka empiryczna koncentruje się na konstruowaniu coraz to lepszych, o większej mocy eksplanacyjnej, teorii empirycznych – objaśniających coraz to nowe subobszary, należące do psychologii lub jej styków z kognitywistyką, neurologią, naukami o mózgu, biologią, antropologią, socjologią czy językoznawstwem.

Opieranie przez psychologów działalności profesjonalnej na osiągnięciach naukowych psychologii to budowanie mocnych, stabilnych poznawczo mostów, spinających dwie sfery działalności psychologów: sferę nauki i sferę praktyki. Są one na siebie skazane. Pierwsza stanowi o racji (również etycznej, z czego nie wszyscy zdają sobie sprawę) istnienia drugiej. Druga zaś dostarcza pierwszej pytań, na które jeszcze nie znaleziono odpowiedzi, i zmusza ją do kreatywnych poszukiwań użytecznych odpowiedzi. Tak ten psychologiczny świat się kręci.

Akceptacja powyższej osobliwości psychologii pociąga za sobą zgodę, by wymyślone przez badaczy-psychologów twierdzenia czy ich systemy (zwane teoriami) spełniły dwa warunki. Po pierwsze, owe twierdzenia, dotyczące funkcjonowania jednostek w różnych kontekstach społecznych, nabiorą waloru naukowości dopiero wówczas, gdy przejdą pomyślnie test empiryczny. Co to znaczy? Karl Popper, jeden z największych filozofów XX wieku, tak widział rolę tego testu empirycznego: „Naukowiec – teoretyk czy eksperymentator – formułuje zdania lub systemy zdań, które sprawdza krok po kroku. W szczególności na polu nauk empirycznych konstruuje on hipotezy, systemy teorii i sprawdza je doświadczalnie poprzez obserwację i eksperyment.

(…) Jeżeli decyzja jest pozytywna, czyli jeśli jednostkowe wnioski okazały się możliwe do przyjęcia, czyli zostały zweryfikowane, wówczas teoria czasowo przetrwała test: nie ma powodu, by ją odrzucić. Ale jeżeli decyzja jest negatywna, czyli innymi słowy, gdy wnioski zostały sfalsyfikowane, falsyfikacja wniosków falsyfikuje również teorię, z której zostały one logicznie wywiedzione. Zauważmy, iż decyzja pozytywna dostarcza teorii poparcia jedynie czasowego, ponieważ każda późniejsza negatywna może ją obalić. Dopóki teoria wychodzi zwycięsko z drobiazgowych i surowych testów i dopóki – za sprawą postępu nauki – inna teoria nie zajmuje jej miejsca, możemy powiedzieć, że ‘okazała hart’ lub że została ‘potwierdzona’ przez dotychczasowe doświadczenie”.

POLECAMY

Mówiąc inaczej, dla projektowanej przez psychologa nowej teorii – jeżeli ów projekt traktować poważnie – można znaleźć lub wytworzyć zbiór danych empirycznych (ich źródłem mogą być dane obserwacyjne, wyniki testów psychologicznych, pomiary aparaturowe, dane kliniczne itp.), potencjalnych falsyfikatorów teorii. Wyprowadzone zaś przez badaczy z teorii (na drodze dedukcji) przewidywania porównuje się z rezultatami praktycznych aplikacji i eksperymentów. Im więcej stwarza się okazji do konfrontacji teorii z różnymi danymi empirycznymi i im trudniejsze będą testy (czyli im wyżej podniesiona „poprzeczka metodologiczna”), z których wychodzi ona zwycięsko, tym większe będzie do niej zaufanie, również jako naukowej bramy do skutecznej praktyki psychologicznej.

Eliminowanie oszustów

Wysoko podniesiona poprzeczka metodologiczna eliminuje – i to skutecznie – z korpusu wiedzy psychologicznej zarówno nieudane próby tworzenia nowych teorii...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI