Zaburzenie rozwoju językowego a dysleksja

Wiele badań i nowych koncepcji koncentruje się ostatnio wokół dwóch zaburzeń uczenia o dotkliwych dla edukacji skutkach. Są to dysleksja rozwojowa oraz zaburzenie rozwoju językowego, w skrócie nazywane SLI (z ang. specific language impairment). Krótki przegląd badań tych zjawisk, prowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu, rzuca nowe światło przede wszystkim na dysleksję, która w naszym systemie szkolnym jest źródłem wielu negatywnych emocji i frustracji obu stron interakcji edukacyjnej. Badania te uświadamiają także znaczenie wczesnego etapu rozwoju języka dziecka oraz podejmowania odpowiedniego wspomagania w tym zakresie.

Co łączy SLI z dysleksją rozwojową? Szukając odpowiedzi na powyższe pytanie, warto zacząć od wskazania, że czynności czy funkcje, które w obu wymienionych przypadkach ulegają zaburzeniu, to mowa oraz czytanie i pisanie. Stanowią one bliźniacze formy komunikacji językowej, co oznacza, że w obu przypadkach podstawą udanej komunikacji jest sprawne posługiwanie się językiem. Zatem deficyty w przyswojeniu języka ojczystego wpłyną nie tylko na mowę, ale także, a może przede wszystkim, na poprawność pisania i czytania.

Specyficzne trudności w uczeniu się

Zarówno dysleksja, jak i specyficzne zaburzenie rozwoju językowego należą do szerokiej kategorii klinicznej, nazywanej zazwyczaj trudnościami w uczeniu się.
Specyficzne trudności w uczeniu się – jak pisał pod koniec lat 90. Byron Patrick Rourke – stanowią heterogeniczną grupę zaburzeń, które wywołują istotne trudności w co najmniej jednej z dziedzin, zwanych potocznie „szkolnymi” albo „akademickimi”. Do tych dziedzin należą między innymi:
• mowa (zarówno ekspresja, jak i percepcja),
• czytanie,
• pisanie,
• sprawności matematyczne.
Specyficzne trudności w uczeniu się stanowią szeroką kategorię, która łączy różne zaburzenia czy grupy kliniczne. Ich wspólną cechą, poza faktem, że dotykają sfery edukacyjnej, jest konstytucyjna etiologia, co oznacza, że ich pojawienie się ma przyczyny neurobiologiczne.

Uwarunkowania genetyczne i neurostrukturalne

Dysleksja rozwojowa i specyficzne zaburzenia językowe charakteryzują się rodzinnym występowaniem – spotykamy je często u rodzeństwa lub w kolejnych pokoleniach jednej rodziny. W celu dokładnego zbadania etiologii genetycznej zaburzenia uczenia się, prowadzone są badania z perspektywy genetyki behawioralnej i molekularnej. Naukowcom, m.in. Penningtonowi i Olsonowi (2005), nie udało się ustalić bezpośrednich relacji między symptomami a lokusem genomicznym, czyli nie dowiedziono związku dysleksji czy SLI z pojedynczym genem czy genami. Badacze wskazali raczej obszary chromosomalne, tzw. miejsca podatności na chromoso­mach szczególnie powiązane z zaburzeniem. Nie wpływają one na pojawienie się dysleksji czy SLI, ale związane są z przekazywaniem uwarunkowań prawidłowego funkcjonowania języka i jego zaburzeń. Najczęściej wskazywane obszary chromosomalne dotyczą w przypadku SLI chromosomu 16, 19, 13 i chromosomu 6. W przypadku dysleksji wskazuje się chromosom 3, 15, 18, i także chromo­som 6. Właśnie to ostatnie miejsce – 6p wydaje się mieć wpływ na trzy współwystępujące zaburzenia: dysleksję, nadpobudliwość i zaburzenia językowe, zwłaszcza w zakresie ekspresji mowy.

Badania dotyczące uwarunkowań neurostrukturalnych dysleksji i SLI dają bardziej zbliżone rezultaty. Przede wszystkim pokazują one nietypową asymetrię półkul – prawa półkula bywa większa i lepiej rozwinięta. Ponadto wskazują nietypową symetrię (lub odwrotną asymetrię) płaszczyzny skroniowej planum temporale, która u większości ludzi jest większa w lewej półkuli. Często też pojawiają się doniesienia o węższym spoidle wielkim corpus callosum  u dzieci z SLI i DSL, która to struktura łączy półkule mózgowe i stanowi anatomiczne podłoże ich integracji.

Patomechanizmy poznawcze

Etiologia konstytucjonalna genetyczna i neurostrukturalna wpływa na jakość sprawności poznawczych, a zatem zarówno na mocne strony i zdolności, jak i na deficyty oraz przejawy zaburzeń. Koncepcji opisujących poznawcze przyczyny SLI i dysleksji jest wiele. Najważniejsze z nich wskazują na te same lub zbliżone patomechanizmy: deficyt przetwarzania czasowego i deficyt przetwarzania słuchowego. W SLI uwzględnia się jeszcze deficyt pamięci fonologicznej, zaś w dysleksji deficyt fonologiczny, który obejmuje także ten rodzaj pamięci. Mówiąc ogólnie, teorie te sugerują problemy z przetwarzaniem informacji, zwłaszcza językowych odwołujących się do dźwięków mowy i ich reprezentacji.

Częstość występowania

Częstości występowania poszczególnych k...