Dr Krystyna Adamska jest psychologiem społecznym, pracuje w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego. W pracy badawczej koncentruje się na zagadnieniach związanych z komunikacją i mediami.
Milczenie organizacyjne to termin, który do słownika pojęć psychologicznych wprowadziły Elizabeth Morrison i Frances Milliken, amerykańskie psycholożki z University New York. Polega ono na świadomym powstrzymywaniu się od zabierania głosu w sytuacjach, gdy naruszane są normy efektywnościowe lub moralne albo gdy dysponuje się informacjami, które mogą usprawnić pracę. Jest to zatem milczenie wobec władzy, która może karać, nagradzać oraz zmieniać praktyki obowiązujące w danej instytucji.
POLECAMY
Określeniem pokrewnym dla świadomego zatajania informacji jest autocenzura. Oznacza ona silne przekonanie, że o pewnych zdarzeniach czy zjawiskach nie należy głośno mówić. W szkole samocenzura może dotyczyć między innymi poruszanych na lekcjach zagadnień. Jej przejawem jest taki dobór podręczników, który selekcjonuje informacje w sposób zgodny z podzielanym przez szerszą grupę społeczną przekonaniem o tym, co powinno zostać przemilczane. Samocenzura to także pomijanie niektórych zagadnień zawartych w podręczniku. Znam sytuację, kiedy nauczyciel niemieckiego pominął tekst o Halloween w obawie przed reakcją otoczenia. Wyniki badań zamieszczonych w czasopiśmie „School Library Journal” wskazują sześć tematów najczęściej poddawanych samocenzurze: seks (87 proc.), niewłaściwy język (61 proc.), przemoc (51 proc.), homoseksualizm (47 proc.), rasizm (34 proc.), religia (16 proc.).
Stosowanie milczenia i autocenzury budzi wiele wątpliwości. O czym zatem mówić, a co przemilczeć? Czy wolno zachować dla siebie informacje na temat romansu nauczyciela/nauczycielki z uczennicą/uczniem? Czy należy milczeć, kiedy dyrektor szkoły podejmuje niewłaściwą decyzję? Czy można się nie odzywać, gdy grono nauczycielskie uznaje świętowanie Halloween za naganne i niemoralne? Czy wolno zataić palenie papierosów przez uczniów na przerwach w szkole? Czy należy zgłosić fakt, że inny nauczyciel/nauczycielka spóźnia się na lekcje lub niewłaściwie postępuje z uczniami?
Podobne dylematy przeżywają także uczniowie. Czy trzeba zgłosić nauczycielowi dręczenie kolegi czy koleżanki przez innych uczniów? Czy wolno przy całej klasie zwrócić wychowawcy uwagę, że popełnił błąd? Czy należy ujawnić fakt, że koleżanka/kolega ma romans z nauczycielem/nauczycielką?
W klimacie milczenia
Michael Knoll z angielskiego Durham University oraz Rolf van Dick z uniwersytetu we Frankfurcie nad Menem wskazują na cztery formy milczenia w obliczu naruszania zasad moralnego oraz skutecznego zachowania: milczenie ugodowe, zamrożenie, milczenie prospołeczne oraz milczenie oportunistyczne. Istotą milczenia ugodowego jest przekonanie, że publiczne mówienie o jakimś problemie nie przyniesie żadnego pozytywnego skutku, ponieważ dyrekcja szkoły nie chce jego nagłośnienia. Ta forma milczenia wiąże się także z przekonaniem, że szefostwo nie tylko oczekuje milczenia, ale wręcz je nagradza. Występuje ona najczęściej, gdy w szkole dominuje klimat konformizmu, promujący postawę niezaangażowania. Ważną cechą klimatu konformizmu, zwanego przez niektórych badaczy „klimatem milczenia”, jest podzielane przez większość nauczycieli przekonanie, że podejmowanie jakichkolwiek działań nie ma sensu. Z pozoru to przejaw racjonalnego myślenia, zgodnie z którym działania powinny być podejmowane wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że wywołają pożądane skutki. Jakie zatem są szanse, że ujawnienie niewłaściwych zachowań lub wskazanie na nieskuteczność niektórych praktyk doprowadzi do poważnej dyskusji i wspólnego poszukiwania rozwiązania problemu? Im te szanse są mniejsze, tym niższa jest gotowość do podejmowania trudu zmiany sytuacji – milcz...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
