Wyłącznie ludzka cecha

Wstęp

Wpajanie dziecku wartości jest pracochłonne i wymaga czasu. Jednak bez tego wysiłku młodzi ludzie nie będą umieli wziąć odpowiedzialności za siebie i innych.

Poczucie odpowiedzialności jest szczególną dyspozycją psychiczną, właściwą tylko człowiekowi – to ważny element struktury osobowości zarówno dziecięcej, która dopiero się krystalizuje, jak i dojrzałej. Odpowiedzialność ujawnia się w „przyjęciu na siebie obowiązku zadbania o kogoś lub o coś” (tak ją definiuje Słownik Języka Polskiego) oraz w świadomych wyborach dotyczących siebie i innych. Cechuje człowieka, który bierze pod uwagę możliwe skutki swojego postępowania; rozumie, że wszystko, co się dzieje, ma swoją realną przyczynę; rozpoznaje normy regulujące ludzkie zachowania.

Niebagatelna rola rozwoju moralnego

POLECAMY

Jak u dzieci i młodzieży kształtuje się tak rozumiane poczucie odpowiedzialności? Niebagatelną rolę w jego powstawaniu odgrywa rozwój moralny. Według Jeana Piageta małe dziecko, do 4. roku życia, nie ma jeszcze ukształtowanego poczucia odpowiedzialności ani za siebie, ani za innych, gdyż jest w tak zwanym stadium przedmoralnym. Kieruje się egocentrycznym podejściem do życia: potrafi myśleć tylko o sobie i nie uwzględnia interesów innych ludzi. W jednym z badań dzieci w różnym stopniu przyczyniały się do wykonania postawionych przed nimi zadań. Kiedy jednak naukowcy poprosili je o podział nagród za pracę, kierowały się własną korzyścią i przyznawały sobie duże nagrody, niezależnie od włożonego wysiłku.

Dziecko w tym stadium rozwoju moralnego nie potrafi ocenić dobra i zła; nie ma jeszcze poczucia winy, ponieważ nie jest zdolne do właściwego dostrzegania i rozumienia relacji przyczyna – skutek. Całkowicie podporządkowuje się autorytetom (rodzicom, innym dorosłym) i uznaje ich rację, a nakazów i zakazów przestrzega z uwagi na obowiązujące kary i nagrody.
Pod koniec okresu przedszkolnego i na początku wieku szkolnego (między 5. a 7. rokiem życia) ważne staje się dążenie do bycia grzecznym po to przede wszystkim, aby zyskać aprobatę autorytetów. Dziecko zna już reguły życia społecznego – co wolno, a czego nie – i bezwzględnie ich przestrzega. Gdy złamie reguły, odczuwa winę i oczekuje tzw. sprawiedliwości retrybutywnej: naruszenie społecznych zasad postępowania musi zostać odpokutowane.

Nadal jednak dominuje u dzieci moralność własnego interesu
– kierują się chęcią realizacji własnych potrzeb, choć rozumieją, że inni też je mają. W tym okresie obowiązuje jeszcze zasada wzajemności – wymiana przysług oraz zadośćuczynienie w przypadku wyrządzenia krzywdy. Pod koniec 7. roku życia przy podziale nagród dzieci zaczynają stosować zasadę sprawiedliwości: kto bardziej zasługuje, otrzyma większą nagrodę – chociaż nie zawsze potrafią przydzielać ją we właściwych proporcjach.
Między 8. a 11. rokiem życia, gdy rozwój intelektualny dziecka pozwala mu na dokładniejszą obserwację, trafniejsze skojarzenia i głębsze rozumienie, wiele sytuacji ocenia ono inaczej niż dotychczas. Reguły zaczyna postrzegać jako wynik społecznych ustaleń, który może ulec zmianie. Głównym motywem...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI