Prace psychologiczne Abramowskiego były przed laty często cytowane przez uczonych zagranicznych.
Na wyniki jego eksperymentów psychogalwanometrycznych w badaniu emocji powoływał się David Wechsler w swej rozprawie doktorskiej wydanej w 1925 roku. Sięgał do jego poglądów Henri Piéron, wspominał w swych pismach Jean Paul Sartre. Jednak aktywność naukowa była tylko jedną z wielu działalności Abramowskiego. Uważany za jednego z twórców polskiego syndykalizmu (kierunek teoretyczny w ruchu robotniczym stawiający na rozwój związków zawodowych) i kooperatyzmu (doktryna społeczna traktująca tworzenie spółdzielni jako drogę do wyeliminowania kapitalizmu), skupiał na sobie uwagę przedstawicieli polskiej inteligencji zaangażowanych w działalność ideową i organizacyjną na rzecz przemian społecznych. Był przyjacielem Stefana Żeromskiego, który sportretował go w Ludziach bezdomnych (inżynier Korzecki), a pewne jego ideowe rysy zawarł w postawie Gajowca – bohatera Przedwiośnia. Biografię Abramowskiego napisała Maria Dąbrowska, która podobnie jak i Żeromski ceniła jego myśl polityczno-społeczną. Wspomina ona również mało znany epizod z jego życia, kiedy to próbował swych sił jako poeta. Na krótko przed zgonem napisał mistyczny i tragicznie proroczy Poemat śmierci, podobno tworząc go nocami, pod dyktando „wewnętrznego głosu”.
POLECAMY
Łóżko konspiratora
Większość słowników biograficznych stawia na pierwszym miejscu zasługi Abramowskiego jako teoretyka i działacza ruchu socjalistycznego. Jego idee wywarły duży wpływ na rozwój ruchu spółdzielczego w Polsce. Abramowski był rzecznikiem wprowadzenia nowego ustroju społecznego, lecz jego utopijny program – jak się wydaje – był nie do przyjęcia nawet przez radykalnych przeciwników tak zwanego państwa burżuazyjnego. Według niego to nie interes mas miał podporządkowywać sobie losy jednostki, lecz organizacja społeczeństwa miała wychodzić na przeciw potrzebom indywidualnym. Był przeciwnikiem „dyktatury proletariatu” (kto dziś pamięta to pojęcie?) i krwawej rewolucji, optując za „rewolucją moralną” jako sposobem transformacji społeczeństwa.
Abramowski był rzecznikiem etyki braterstwa opartej na poszanowaniu człowieka, wykluczającej wyzysk i krzywdzenie. Sprzeciwiał się pracy przymusowej, nawet jeśli zależy od niej egzystencja jednostki. Uważał, że można zmienić stosunek do pracy, budząc w ludziach stłumioną przez ustrój społeczny potrzebę swobody oraz wykorzystania wolnego czasu. Stawiał na radość z życia, propagował rozwijanie chęci do miłości, zabawy i kontemplacji piękna.
Jako założyciel oraz przywódca nielegalnych stowarzyszeń Abramowski był inwigilowany, a nawet aresztowany. Przytrafiało mu się to nie tylko w Warszawie czy w Galicji, lecz również podczas pobytu za granicą. Wraz z jednym z przyjaciół został zatrzymany w Paryżu podczas pracy nad programem dla organizacji polskich socjalistów. Rękopis manuskryptu, sprytnie ukryty w łóżku, uszedł uwadze nasłanych na niego agentów.
Poglądy...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
