Amerykański psycholog społeczny Robert Rosenthal wskazał cztery czynniki, które uczestniczą w powstawaniu efektu samospełniającego się proroctwa w klasie szkolnej. Te czynniki to: klimat, wydajność, wkład i sprzężenia zwrotne. Buduje go nauczyciel, serdeczniej odnosząc się do dzieci, wobec których ma wyższe oczekiwania – np. mówi, że lubi z nimi pracować, albo częściej się do nich uśmiecha. Z kolei wobec dzieci, od których niewiele oczekuje, bywa bardziej oschły. Wygłasza niepochlebne komentarze o ich zdolnościach lub zaangażowaniu w naukę. Rzadziej się do nich uśmiecha, częściej okazuje rozdrażnienie.
W jednym z eksperymentów potwierdził to Alan Chaikin. Zaproszeni przez niego studenci wcielali się w nauczycieli i przeprowadzali z pewnym chłopcem 10-minutowe zajęcia. W grupach eksperymentalnych Chaikin manipulował poziomem oczekiwań studentów, podając im fałszywe informacje na temat IQ, motywacji i osiągnięć szkolnych dziecka. Grupę kontrolną poinformował tylko, że dziecko nawiązuje poprawne stosunki z innymi uczniami.
Okazało się, że studenci, u których wywołał wysokie oczekiwania wobec chłopca, nawiązywali z nim dłuższy kontakt wzrokowy, potakiwali mu i uśmiechali się do niego częściej niż ci przekonani o niskich możliwościach dziecka.
Elisha Babad zwrócił uwagę na zjawisko zwane „przeciekiem emocji”. Polega ono na przekazywaniu pozytywnych uczuć przez kanały łatwe do skontrolowania (np. wypowiedzi), zaś negatywnych – przez kanały niedające się kontrolować (np. mimika twarzy, intonacja głosu). W jednym z eksperymentów Babad i jego współpracownicy prezentowali studentom 10-sekundowe nagrania nauczycieli, mówiących do uczniów i na temat uczniów: filmiki pokazujące różne części ciała nauczycieli, ale bez głosu; takie same filmiki, ale z głosem; głosy nauczycieli bez obrazu oraz sam zapis ich wypowiedzi, bez dźwięku i obrazu.
Po analizie zebranego materiału badacze uznali, że im bardziej nauczyciel jest stronniczy (czyli im mocniej faworyzuje w klasie ucznia lub grupę), tym silniejszy następuje u niego przeciek emocji negatywnych. W efekcie rośnie rozdźwięk między emocjami ujawnianymi świadomie a tymi, które nauczyciel ujawnia nieświadomie. Co więcej, nauczyciele błędnie zakładają, że dzieci nie są świadome ich zróżnicowanych reakcji emocjonalnych na poszczególnych uczniów. Uczniowie jednak doskonale zdają sobie sprawę z odmiennego traktowania, wiedzą też, że wynika ono z przekonań nauczyciela dotyczących ich zdolności.
Wydajność
Robert Rosenthal przyznaje, że nauczyciele dają więcej szans na prezentowanie wiedzy i umiejętności tym uczniom, wobec których mają wysokie oczekiwania. Pozwalają im na częstsze zadawanie pytań i proszenie o dodatkowe wskazówki, częściej wzywają ich do odpowiedzi, ale też chętniej udzielają im wskazówek i dają więcej czasu do namysłu. Dowiedli tego Pamela C. Rubovits i Martin L. Maehr. Obserwowali oni interakcje między uczniami klas szóstych i siódmych a nauczycielami podczas aranżowanych sesji mikronauczania, które koncentrowały się wokół problematyki związanej z telewizją. Na tydzień przed planowaną lekcją nauczyciele otrzymywali zestaw nieprawdziwych danych na temat zdolności intelektualnych dzieci. Podczas zajęć, które trwały od 40 do 60 minut, nauczyciele prowadzili rozmowy z czworgiem uczniów. Okazało się, że zdecydowanie więcej uwagi poświęcali tym, które badacze zaprezentowali im jako ponadprzeciętnie zdolne.
Jak się okazuje, nauczycielskie oczekiwania mają wpływ na zachowania uczniów. Jere Brophy i Thomas Good przez cztery dni prowadzili obserwację zachowań w czterech klasach pierwszych szkoły podstawowej. Zauważyli, że uczniowie obdarzani wysokimi oczekiwaniami zdecydowanie częściej kontaktowali się z nauczycielem niż...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
