Umysł podróżujący w czasie

Wstęp

Wehikuł czasu to odwieczne marzenie ludzkości. Na razie tylko bohaterowie opowieści science fiction przemieszczają się fizycznie w czasie. Co nie znaczy, że w rzeczywistości nie podróżujemy do przeszłości lub przyszłości. Codziennie organizujemy takie wyprawy... w umyśle, dzięki specyficznej pracy mózgowia!

Ileż spraw moglibyśmy naprawić, gdybyśmy posiadali zdolność realnego przemieszczania się w czasie... Wystarczyłaby drobna korekta biegu zdarzeń, by niepowodzenia – dawne i przyszłe – znikły. Niestety, nie ma biur podróży czasowej, które przeniosłyby nas jak bohaterów filmu „Powrót do przyszłości”. Gdyby takie podróże były możliwe, od razu pojawiłyby się poważne kłopoty, bo przecież minimalna zmiana w historii mogłaby unicestwić podróżnika w czasie! Po sprytnym anulowaniu toksycznego związku prapradziadków, okazałoby się, że podróżujący w czasie nie ma po co wracać do teraźniejszości, bo go w niej nie ma – po interwencji związek prapradziadków rozpadł się nim zdążyli dorobić się potomstwa. Takie przygody czekają każdego spragnionego podróży w czasie...

Na szczęście istnieją bezpieczne sposoby przemieszczania się w czasie. Opierają się one na subiektywnym doświadczaniu czasu podczas przypominania sobie przeszłości i projektowania przyszłości. Możemy na przykład przywołać ważne zdarzenie sprzed tygodnia, ze szczegółami dotyczącymi miejsca, czasu i towarzyszących nam wtedy emocji. Możemy też wyobrazić sobie zdarzenie w przyszłym tygodniu z naszym udziałem w roli głównej i znów ze szczegółami czasowymi, przestrzennymi i subiektywnymi. Zdolność do ponownego doświadczania zdarzeń z własnej przeszłości oraz projektowania możliwych doświadczeń w przyszłości to właśnie umysłowa podróż w czasie (mental time travel, MTT).

Niezbędniki podróżnika

Podróż do przeszłości badacze umysłu eksplorują od lat. Podstawowe wyposażenie na wyprawę w przeszły czas to sprawna pamięć. Wśród wielu typów pamięci jedna jest tu szczególnie ważna – pamięć epizodyczna, opisana przez Endela Tulvinga, psychologa z University of Toronto. Taka pamięć pozwala nam nie tylko przywołać minione zdarzenia z osobistej przeszłości, ale także świadomie ponownie ich doświadczać. Z kolei podróż do przyszłości wymaga przede wszystkim zdolności do wyobrażenia sobie tego, co może nas spotkać. Taką podróż niekiedy określa się jako symulację przyszłych epizodów lub myślenie o przyszłych epizodach. W obu przypadkach chodzi o konstruowanie hipotetycznych zdarzeń lub scenariuszy przyszłych wydarzeń. Pomimo ewidentnej różnicy między ukierunkowaniem na przeszłość i na przyszłość w umysłowych podróżach w czasie, obie perspektywy prawdopodobnie wykorzystują podobne mechanizmy. Obie bazują na zapamiętanych informacjach sensorycznych (np. czerwony kolor samochodu) i na wiedzy semantycznej (co to jest samochód), wykorzystując identyczne elementy (np. obecność postaci, istotnych przedmiotów lub wydarzeń). Zarówno w cofaniu się pamięcią, jak i w wybieganiu wyobraźnią w przyszłość podstawowym regulatorem umysłowej podróży jest podmiot, który rekonstruuje epizody przeszłe i przyszłe. Co ciekawe, różne badania rozwojowe sugerują zbliżony czas wykształcenia się u dzieci pamięci epizodycznej oraz myślenia o przyszłych zdarzeniach (w granicach 3.-4. roku życia).

Zagubieni w czasie


Obserwacje pacjentów z amnezją sugerują, że umiejętność wyobrażania sobie przyszłości wiąże się z pamięcią epizodyczną. Na przykład pacjenci z amnestycznym zespołem Korsakowa nie tylko mają problemy z przypominaniem sobie minionych zdarzeń, ale również z planowaniem swojej przyszłości. Jak to możliwe, że deficytowi myślenia o swojej przeszłości towarzyszą problemy wyobrażania sobie swojej przyszłości?

W takiej sytuacji znalazł się pacjent K.C. (niekiedy występuje on pod inicjałami N.N.). To obecnie pięćdziesięcioletni mężczyzna, który w 1981 roku przeżył poważny wypadek motocyklowy. Efektem wypadku było rozległe uszkodzenie mózgowia, w szczególności obszarów przedczołowych i obustronnie okolic hipokampa. Po wypadku neuropsychologowie stwierdzili u K.C. amnezję wsteczną i następczą dotyczącą epizodów z życia prywatnego. Pacjent nie potrafi przywołać zdarzeń, które miały miejsce kilka minut wcześniej i nie pamięta sytuacji sprzed tygodnia lub miesiąca, choć jednocześnie przedstawia opisy traumatycznych chwil sprzed wypadku (np. wykolejenie się pociągu z trującymi chemikaliami w pobliżu jego domu). Wie, że ma samochód, opisuje jego wygląd i to, jak się kieruje autem, ale nie potrafi przywołać w pamięci jakiejkolwiek swojej podróży tym samochodem.

Oglądając zdjęcia z albumu rodzinnego, K.C. nie potrafi powiedzieć, kiedy i gdzie wydarzyły się sytuacje na nich uwiecznione, ale ma zachowaną pojęciową wiedzę autobiograficzną (identyfikuje osoby na fotografiach rodzinnych). Jednocześnie K.C. dysponuje wiedzą o zdarzeniach ogólnych (rozpoznaje sławne miejsca i słynnych ludzi).
K.C. nie tylko nie jest w stanie przy­wołać żadnych epizodów ze swojej przeszłości, ale także nie może zaprojektować żadnego epizodu w swojej przyszłości. Deficyt poznawczy tego pacjenta jest bardzo specyficzny, bo jednocześnie nie ma problemów z opowiedzeniem, jak składa się zamówienie w restauracji!...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI