O psychologii twórczości mówi prof. dr hab. Edward Nęcka. Od 1994 roku pełni funkcję dyrektora Instytutu Psychologii na Uniwersytecie Jagielloń-skim, jest również wykładowcą w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Zajmuje się badaniami procesów poznawczych, inteligencji i twórczości. Za wybitne osiągnięcia naukowe w 1998 r. otrzymał Nagrodę Fundacji Nauki Polskiej. Opublikował wiele prac, m.in.: „Proces twórczy i jego ograniczenia”, „Trening twórczości”, „TRoP... Twórcze rozwiązywanie problemów”, „Inteligencja i procesy poznawcze”, „Pobudzanie intelektu: Zarys formalnej teorii inteligencji”. Ostatnio ukazała się jego książka „Psychologia twórczości”.
Dorota Krzemionka-Brózda – Czy można powiedzieć, że nasz umysł jest z natury twórczy?
Edward Nęcka: – Tak. Generowanie nowej wiedzy jest powszechną umiejętnością. Każdy człowiek w pewnym stopniu jest kreatywny. Oczywiście mistrzostwo jest dostępne tylko nielicznym. Wszyscy ludzie potrafią biegać, ale tylko nieliczni przebiegną100 m w czasie krótszym niż 10 sek. Umysł pojawił się jako odpowiedź ewolucji na wyzwania środowiska, a te wyzwania wymagały planowania, rozwiązywania problemów, zapobiegania niewykorzystanym wydarzeniom. Twórcze myślenie było narzędziem przetrwania dla naszych przodków.
– Co cechuje ludzi twórczych?
– Jest wiele cech związanych z twórczością. Niektóre z nich same w sobie nie są dobre. Na przykład osoby twórcze mają przepuszczalną uwagę. Uwaga zapewnia selekcję informacji, dzięki czemu odrzucamy to, co nieważne, zaś uwaga osoby twórczej „przecieka”, tj. przepuszcza mnóstwo informacji, które inni odrzucają. W większości przypadków jest to wada, ale czasem może pomóc rozwiązać problem. Uwaga osób twórczych jest też bardziej podatna na zakłócenia. Hałas im bardziej przeszkadza i to niekoniecznie wtedy, gdy coś tworzą. Osoby twórcze w porównaniu z mniej twórczymi tworzą więcej kategorii, które przy tym są w przypadku osób twórczych bardziej różnorodne i pojemne. Granice między kategoriami są bardziej przepuszczalne, nieostre. To też może być niekiedy wada. W obręb kategorii wchodzą obiekty, które normalnie do niej nie należą. Ale dzięki temu osoba twórcza łatwej dokonuje porównań i dostrzega podobieństwa między obiektami, tworzy dziwne kategorie, co pozwala jej obchodzić przeszkody, które u innych ludzi są nie do przejścia.
– Znany chemik Kekulé długo poszukiwał modelu cząsteczki benzenu. Kiedyś zapadł w półsen i zobaczył ją w wyobraźni. Jaką rolę pełni wyobraźnia w procesie twórczym?
– Wyobraźnia rozumiana jako posługiwanie się obrazami umysłowymi to jeden z wehikułów twórczości. Ronald Finke pokazał, w jaki sposób ludzie zestawiając wyobrażenia, mogą dochodzić do oryginalnych rozwiązań. Prosił osoby badane, by zrobiły „coś interesującego” z trzech dostarczonych im figur (np. koło, sześcian, stożek). Potem pytał: co to jest, do czego to może służyć? To jest trafne widzenie procesu twórczego. Często ulegamy złudzeniu, że twórcze myślenie musi być odpowiedzią na jakiś problem A tymczasem bywa, że człowiek się bawi pojęciami, wyobrażeniami, zestawia je, tworzy coś, co nie ma żadnego przeznaczenia (Finke nazywa to strukturami przetwórczymi). Lecz gdy pojawi się pytanie: co to mogłoby być i do czego służyć, okazuje się, że to jest jakoś użyteczne.
– Jaka jest relacja między inteligencją i twórczością?
– W sensie szerokim twórczość jest przejawem inteligencji. Jeśli zaś mówimy o inteligencji rozumianej jako sprawne operowanie symbolami czy rozwiązywanie problemów, i mierzonej przy pomocy tzw. ilorazu i...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
