Uczeń zdolny, czyli właściwie kto? Metodycy opracowali wiele definicji ucznia zdolnego. Bogata jest również gama synonimiczna wyrazu „zdolny”. O takim uczniu możemy powiedzieć, że jest „utalentowany” i „ambitny”, ale również „trudny”, „wymagający” i „nadpobudliwy”. Badacze podkreślają, że jest to dziecko osiągające sukcesy w jednej lub wielu dziedzinach szkolnych. Bardzo wszechstronne, mające wiele różnorodnych zainteresowań. Taki uczeń powinien podlegać edukacji dostosowanej do jego indywidualnych potrzeb, rozwijającej jego talenty i zdolności, tym bardziej że – jak twierdzi Wincenty Okoń, wybitny polski pedagog – uczeń taki osiąga „lepsze wyniki od swoich rówieśników w przypadku, gdy zachowane zostały jednakowe dla wszystkich warunki pracy”. Nauczyciele takiego ucznia powinni być odpowiednio przygotowani do pracy z nim, zarówno dydaktycznie, jak i psychologicznie. Przede wszystkim powinni umieć rozpoznawać jego specyficzne potrzeby, w czym mogą im
pomóc różne strategie:
• testy badające umiejętności przedmiotowe lub mierzące iloraz inteligencji;
• badanie wyników pracy na lekcji i klasówkach, porównywanie osiągnięć ucznia zdolnego z osiągnięciami pozostałych;
• organizowanie konkursów przedmiotowych;
• prowadzenie rejestrów postępów uczniów zdolnych w nauce (odnotowywanie sukcesów, zapisywanie celów, które taki uczeń przed sobą stawia);
• wywiady z rodzicami, opiekunami oraz innymi nauczycielami ucznia zdolnego;
• rozmowy z jego rówieśnikami;
• korzystanie z pomocy specjalistów, np. psychologa lub pedagoga szkolnego (uwzględnianie ich opinii).
Najważniejsze są jednak obserwacje ucznia zdolnego i rozmowy z nim na temat jego stosunku do nauki szkolnej, planów na przyszłość, relacji społecznych w klasie. Trzeba mu bowiem zapewnić w równym stopniu rozwój społeczny, intelektualny i emocjonalny, a to osiągnie przede wszystkim w naturalnej grupie rówieśniczej, która nauczy go być razem z innymi. Lekceważenie kontaktów ucznia zdolnego z rówieśnikami może więc przynieść poważne zagrożenie!
Geniusz z definicji
Według Eriki Landau, autorki niezwykle cennej publikacji Twoje dziecko jest zdolne (z cyklu Wychowanie bez porażek), w definiowaniu ucznia zdolnego największą rolę odgrywają trzy aspekty: szybkość uczenia się, stosunek do nauki i pomysłowość. Uczeń zdolny to osoba:
a) o nad wiek rozwiniętej dojrzałości i zdolnościach (nauka przychodzi jej łatwo),
b) żądna wiedzy, motywowana od wewnątrz, obsesyjnie zainteresowana rozwiązaniem jakiegoś problemu, zdolna do maksymalnej koncentracji,
c) kreatywna, ucząca się według własnych pomysłów, wykraczająca nimi poza sztywne schematy szkolnego przyswajania wiedzy.
Podobną definicję znajdujemy w Leksykonie PWN. Uczeń uzdolniony, to osoba o wysokim poziomie inteligencji, ponadprzeciętnych uzdolnieniach i szerokich zainteresowaniach, łatwości uczenia się, silnej motywacji do nauki, a ponadto twórcza i kreatywna.
Autorzy „Biuletynu Informacyjnego Pracowni Doradztwa”, wydawanego przez Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu wskazują, że taki uczeń obdarzony jest ciekawością poznawczą, samodzielnie i konsekwentnie poszukuje odpowiedzi na stawiane przez siebie pytania. Ponadto posiada umiejętność dostrzegania problemów i przystępuje do ich rozwiązywania w sposób najbardziej logiczny i skuteczny. Autorzy „Biuletynu” zwracają również uwagę na aspekt społeczny w rozumieniu związku „uczeń zdolny”. Jest to, według nich, „uczeń, który ma wzorowe zachowanie i najwyższe oceny z przedmiotów szkolnych”.
Znaki rozpoznawcze
Ucznia zdolnego wyróżniają liczne, niezwykle istotne w prawidłowym przyswajaniu nowych wiadomości oraz nabywaniu umiejętności, predyspozycje. Podzielić je można na pięć grup, które dotyczą:
• myślenia (prawidłowe kojarzenie i rozumowanie; skłonność do złożonych procesów myślowych; umiejętność abstrakcyjnego myślenia; zainteresowanie problemami filozoficznymi – natury człowieka i świata; wytrwałość w rozwiązywaniu problemów; zdolność łączenia abstrakcyjnych pojęć; trafność sądów; wysoki stopień rozumienia treści i dostrzegania wzajemnych zależności pomiędzy jej elementami; ponadprzeciętne zdolności analizowania i syntetyzowania),
• pamięci (znakomita, wierna i trafna pamięć, połączona z umiejętnością wykorzystywania przechowywanych informacji; opanowywanie szerszego zakresu materiału; szybkie i poprawne kojarzenie),
• wyobraźni (niezwykle bogata; kreatywność; zdolność tworzenia oryginalnych i rzadkich rozwiązań),
• uwagi i obserwacji (dar bystrej obserwacji otoczenia; niezwykła zdolność utrzymywania koncentracji, zwłaszcza w przypadku interesującego tematu; łatwość skupiania uwagi przez dłuższy czas na danym przedmiocie nauczania; dociekliwość, zadawanie dużej liczby pytań; umiejętność prowadzenia twórczej, krytycznej dyskusji, połączona z doborem trafnych argumentów),
• uwarunkowań charakterologicznych, na które nauczyciel powinien szczególnie uważać (spontaniczność, skłonność do wyrażania swych przeżyć;...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
