Uczeń w potrzasku

Sytuacje trudne nie są w życiu człowieka czymś wyjątkowym, towarzyszą mu od wczesnego dzieciństwa. Według profesor Marii Tyszkowej, o sytuacji trudnej mówimy wtedy, gdy układ stosunków między człowiekiem i jego otoczeniem charakteryzuje się brakiem zrównoważenia między zadaniami a warunkami jego życia i aktywności oraz właściwościami jednostki. Można powiedzieć, że znajdujemy się w sytuacji trudnej wtedy, gdy musimy zmierzyć się z zadaniami lub warunkami przewyższającymi nasze subiektywne możliwości.
Spośród wielu możliwych układów na uwagę zasługują społeczne sytuacje trudne. Do tej kategorii zalicza się takie rodzaje społecznej interakcji, w których, jak twierdzi M. Tyszkowa: „wartości i dążenia jednostki podlegają zagrożeniu lub udaremnieniu przez innych ludzi – przez sam fakt ich obecności bądź też wskutek szczególnych form ich oddziaływania przeciwstawnego lub tylko niezgodnego z własnymi dążeniami (celami) jednostki”. Wśród tego typu sytuacji wyodrębnia:

• sytuacje społecznej ekspozycji, w których jednostka wystawiona jest na ocenę i krytykę ze strony innych ludzi i gdzie zagrożone jest jej poczucie własnej wartości;
• sytuacje społecznego konfliktu, w których dążenia jednostki są niezgodne lub sprzeczne z dążeniami innych ludzi i zagrożona jest realizacja jej własnych dążeń;
• sytuacje nacisku (przymusu) społecznego, w których inni ludzie wywierają na jednostkę presję (poprzez wymagania, żądania) dla zmiany celu jej własnych dążeń i gdzie zagrożone jest osiągnięcie przez nią celu (ryzyko porażki).

W każdej społecznej sytuacji trudnej występuje zagrożenie, które dotyczy dobrej opinii, pozycji społecznej oraz możliwości realizacji zamierzeń, jeżeli osoba podlega ostrej i publicznej krytyce za swoje postępowanie w grupie towarzyskiej albo zostanie uwikłana w przedłużający się konflikt z kimś znaczącym, czy kiedy inni nakazują jej wykonanie nieatrakcyjnych dla niej działań.

To mnie przerasta!

W życiu nastolatków szczególnie częste są trudne sytuacje społeczne zawierające element zagrożenia poczucia bezpieczeństwa, realizacji dążeń, osiągnięcia celu (zaspokojenia potrzeb). Każdego dnia młodzi ludzie stają wobec konieczności rozwiązania różnorodnych problemów dotyczących szkoły, kolegów i domu rodzinnego. Te niekiedy drobne, ale liczne problemy występujące w relacjach międzyludzkich dla niektórych są szczególnie uciążliwe.
Analiza wyników badań przeprowadzona przez Marię Krzyśko (1999) i Małgorzatę Mularską (2001) ujawniła, że młodzież przeżywa najsilniejszy stan stresu w związku z problemami szkolnymi. Sprawdzanie wiadomości, umiejętności (odpytywanie, sprawdzanie zadania domowego, klasówki, testy, egzaminy) ucznia przez nauczyciela, oceny niedostateczne oraz kłopoty z promocją do następnej klasy są postrzegane przez osoby uczące się jako trudne. Ocenianie wyrażane jest przez nauczyciela nie tylko w postaci ocen szkolnych i opinii, ale zawiera się również w jego mimice, spojrzeniu, tonie głosu, gestach. Występowanie ucznia przed klasą, odpowiedzi przy tablicy, referowanie zadanych tematów, a także publiczne ocenianie uczniów w klasie, na apelu czy wszelkie egzaminy itp. należą do sytuacji ekspozycji społecznej.
Inny rodzaj trudności, na jakie natrafia w szkole badana młodzież, według tych autorek wiążą się z relacjami między nauczycielami i uczniami. Chodzi tu np. o nadmierną krytykę ucznia przez nauczyciela, częste wyrażanie przekonania o niskich możliwościach intelektualnych uczniów lub konkretnego ucznia, wypowiedzi nauczyciela obniżające godność osobistą ucznia, częste wyrażanie przekonania o tym, że uczeń posiada wyłącznie cechy negatywne. Zdzisław Sirojć wyraża pogląd...