Jeszcze nie tak dawno uwzględnienie problematyki kształcenia uczniów zdolnych w szkole sprowadzało się najczęściej do podania nazwisk uczniów uzyskujących najwyższe oceny bądź odnoszących sukcesy w konkursach czy olimpiadach. Ale te czasy minęły bezpowrotnie. Ministerialne postulaty oraz wzrastająca świadomość nauczycieli, pedagogów i psychologów przyczyniły się do wyznaczenia specyficznych zadań związanych z kształceniem i promowaniem uczniów zdolnych i uzdolnionych w następujących obszarach:
- diagnozy wstępnej ukierunkowanej na wyłonienie ucznia zdolnego i uzdolnionego,
- stosowania różnorodnych form pracy z uczniem zdolnym i uzdolnionym,
- doskonalenia nauczycieli pod kątem ich pracy z uczniem zdolnym i uzdolnionym,
- zapewnienia uczniom zdolnym i uzdolnionym opieki psychologiczno-pedagogicznej.
Problematyka zdolności jest obecnie szeroko omawiana w literaturze naukowej i popularnonaukowej, jednak w dalszym ciągu pojawia się pewnego rodzaju zamieszanie terminologiczne. Terminem „uczeń zdolny” określa się zarówno ucznia uzdolnionego, jak i twórczego, utalentowanego, a nawet skutecznego. A przecież każde z tych pojęć dotyczy innych uczniów.
Uczeń zdolny (bardzo lub wybitnie zdolny) to taki, którego poziom inteligencji jest powyżej przeciętnej, wysoki oraz bardzo wysoki. Im wyższy poziom inteligencji, tym lepsze funkcjonowanie procesów poznawczych i szybsze nabywanie przez ucznia ogromnych porcji wiedzy encyklopedycznej oraz jej odtwarzanie.
Uczeń uzdolniony może być tylko przeciętnie zdolny, ale posiada (wrodzony i odziedziczony) zbiór zdolności specjalnych – kierunkowych, np. plastycznych, muzycznych, matematycznych i wyróżnia się na tle kolegów pod względem jakości wykonania w zakresie tylko określonej dziedziny aktywności (bardzo dobry, ale tylko z...).
Uczeń twórczy jest też bardzo zdolny (lub wybitnie zdolny), ale nie musi być uzdolniony. Wyróżnia się oryginalnością i użytecznością pomysłów (wytwór efemeryczny) czy efektami aktywności w jednej lub wielu dziedzinach (wytwór zewnętrzny).
Uczeń utalentowany to uczeń jednocześnie bardzo zdolny (lub wybitnie zdolny), uzdolniony (na wysokim poziomie) i do tego twórczy (na wysokim poziomie). Efekty pracy takiego ucznia w ciągu życia charakteryzuje zróżnicowany poziom twórczości, ale w pewnym momencie nabierają one charakteru dzieła, które zapewnia mu miejsce pioniera (geniusz).
Uczeń skuteczny to uczeń, który trafnie rozpoznaje i dopasowuje się do nauczycielskiej etykiety prymusa, a wywiązując się z roli ucznia osiąga oczekiwane rezultaty. Uczeń skuteczny nie musi być uzdolniony i tym bardziej twórczy, a nawet bardzo zdolny, chociaż im wyższy poziom inteligencji tym większa łatwość w realizacji oczekiwań szkoły i tym większa użyteczność ucznia.
Zrozumienie i rozróżnienie aspektów terminologicznych jest szczególnie istotne z punktu widzenia trafnego rozpoznania ucznia oraz efektywnej realizacji zadań we wszystkich wspomnianych obszarach związanych ze stymulowaniem rozwoju uczniów zdolnych i uzdolnionych czy też twórczych oraz utalentowanych. Poniższe wyniki są diagnozą stanu realizacji owych zadań w szkołach województwa lubelskiego w roku szkolnym 2007/2008. Ogółem badaniami ankietowymi objęto 1694 szkoły (podstawowe, gimnazjalne, licea) w dużych, średnich, małych miastach oraz na wsi – 84 proc. wszystkich szkół woj. lubelskiego.
Diagnoza wstępna, czyli jak rozpoznaje się ucznia zdolnego i uzdolnionego
Aby wprowadzić zróżnicowane formy wsparcia rozwoju ucznia zdolnego, szkoła musi dokonać diagnozy wstępnej, która powinna określić poziom inteligencji, zdolności specjalnych i postawy twórczej ucznia. Szkoły deklarują dużą znajomość potencjału intelektualnego uczniów: około 75 proc. szkół podstawowych, 70 proc. gimnazjów, z wyjątkiem szkół położonych na wsi, gdzie odsetek wskazań dla każdego z podanych wyżej typów wynosi ok. 40 proc., oraz 80 proc. liceów ogólnokształcących. Zdolności specjalne rozpoznają nauczyciele w 81 proc. szkół podstawowych położonych w dużych miastach i w 43 proc. małych wiejskich sz...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
