Agresję bardzo często wiąże się ze złością (gniewem). Złość, zwłaszcza gdy jest silna, może prowadzić do zachowań agresywnych. W literaturze dotyczącej agresji można spotkać się z rozróżnieniem agresji impulsywnej (w odpowiedzi na prowokację) i instrumentalnej (bardziej przemyślanej, stosowanej jako narzędzie, a nie jako cel sam w sobie).1 Złość uważana jest za komponent agresji impulsywnej. Pomimo iż złość niejako toruje drogę agresji, to nie jest ona ani konieczna, ani wystarczająca do agresywnego zachowania. Agresja i złość są różnymi, oddzielnymi sprawami.
W ostatnich latach złość stała się bardzo modnym tematem, częściowo dlatego, że jest ważną cechą ludzką, częściowo w związku z sukcesem koncepcji „inteligencji emocjonalnej”2, a także dlatego, że tradycyjne, nieskuteczne terapie złości budowane na katharsis, zastąpiono nowymi, efektywnymi podejściami poznawczo-behawioralnymi.3
Złość – naturalna emocja
Złość nie jest niczym złym, jest naturalną emocją i pełni ważną rolę w realizacji celów życiowych każdego człowieka, informując go o zagrożeniach płynących z otoczenia. Większość ludzi w wyniku percepcji złości podejmuje działania w celu rozwiązania problemu powodującego złość. Naturalna złość i zdrowe radzenie sobie ze złością układają się w łańcuch zdrowej złości:
• złość informuje mnie, że mam problem → zastanawiam się, jak mogę go rozwiązać → potem coś mówię lub robię → sprawdzam rezultat tego działania → jeżeli nie udało mi się za pierwszym razem, próbuję inaczej rozwiązać problem → jeżeli moje działanie odniosło oczekiwany efekt, pozwalam złości przeminąć.
Niektórzy, rzadziej lub częściej, wpadają w złość i zachowują się nieodpowiednio, szkodząc sobie i innym. Inni nawykowo wykorzystują złość jako sposób załatwiania trudnych spraw. Jest też odsetek osób, które każdy drobiazg wyprowadza z równowagi i które wybierają tryb życia pełen złości; osoby takie niekiedy diagnozuje się jako uzależnione od złości. Osoba uzależniona od złości nie korzysta z pierwotnej, informacyjnej funkcji złości, lecz postępuje inaczej, próbując za pomocą złości rozwiązać swoje problemy. Inaczej też wygląda łańcuch przewlekłej złości:
• złość informuje mnie, że wszystko jest problemem → myślę o tym bez przerwy → potem posuwam się za daleko w tym, co mówię lub robię → ignoruję informacje o kłopotach → nie koryguję swoich działań → nie pozwalam, aby moja złość odeszła.4
Trening Kontroli Złości w takiej formie, w jakiej jest komponentem Treningu Zastępowania Agresji (ART), wywodzi się z eksperymentalnych badań Aleksandra Łurii nad procesem uczenia się przez dzieci sposobów regulowania swojego zewnętrznego zachowania poprzez mowę wewnętrzną. Łuria stwierdził, że ten proces rozwojowy może ulec zahamowaniu, i że dzieci niepotrafiące regulować zewnętrznego zachowania przez mowę wewnętrzną, diagnozowane są jako nadpobudliwe, z zespołem ADHD, impulsywne, o niskiej samokontroli, agresywne. Prowadzący następnie na tym polu badania Mei...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
