Poranek. Pierwsze promienie słońca przeciskają się pomiędzy listkami brzozy, wpadają do ogrodu, powoli budząc jego mieszkańców do życia. Wolno stawiasz stopy na kamiennej ścieżce, potrącasz kwiaty lawendy, wzbijasz obłoki zapachów. Przeczesujesz dłonią miętę i zaglądasz pomiędzy liście paproci, ostróżek i hortensji. Wysokie trawy kołyszą się na wietrze. Przebywanie w pięknym otoczeniu i satysfakcja z ciężkiej, często fizycznej pracy, daje Ci poczucie odprężenia i relaksu.
Hortiterapia – nazywana również ogrodoterapią, ogrodolecznictwem, terapią zielenią – już w połowie XX w. została uznana przez wiele państw zachodnich za oficjalną metodę terapeutyczną. W Polsce dopiero od kilku lat wspiera rehabilitację osób z niepełnosprawnością fizyczną lub psychiczną. Istotą hortiterapii, bazującej na wrodzonej potrzebie kontaktu człowieka z naturą, jest wykorzystanie pracy w ogrodzie do poprawy kondycji psychicznej i fizycznej.
Praca w ogrodzie – i aktywna, i bierna – szybko przynosi efekty w postaci: zdecydowanego obniżenia poziomu stresu, wzrostu koordynacji ruchowej oraz równowagi, zwiększenia pewności siebie (co znacząco wpływa na wzrost poczucia własnej wartości), wzmocnienia siły mięśni, poprawy koncentracji uwagi, wzmocnienia samodzielności, większej dokładności oraz wytrwałości. Terapia w grupie poprawia umiejętności współpracy z innymi, co ma wpływ na ogólne podniesienie kompetencji społecznych.
Raj w ogrodzie
Ostatnie lata przyniosły ciekawe badania na temat pozytywnego wpływu roślin na zdrowie psychiczne ludzi. Okazuje się, że przebywanie wśród drzew i kwiatów nie tylko poprawia kondycję fizyczną i psychiczną człowieka, ale również wprowadza do codziennego życia wartości estetyczne i psychologiczne, sprzyja wyrażaniu swojej osobowości i wykorzystywaniu talentów. Praca w ogrodzie ma duże znaczenie dla osób starszych, bowiem dzięki niej czują się potrzebni.
Kontakt z naturą jest również niezbędny dla prawidłowego rozwoju psychicznego dzieci. Przebywając wśród drzew i kwiatów, w większym stopniu rozwijają one wyobraźnię i kreatywność, są bardziej ciekawe świata i mocniej zmotywowane do uczenia się o nim. Badania Tiny Waliczek oraz Jayne Zajicek z 1999 r. pokazują, że dzieci przebywające w ogrodach mają bardziej rozwinięte zachowania opiekuńcze, chętniej dbają o innych i pomagają słabszym, a także są bardziej odpowiedzialne.
Badacze sprawdzili również oddziaływanie pracy w ogrodzie na zachowanie młodzieży. Okazało się, że sprzyja ona obniżeniu agresywności, zwiększa ochotę do podnoszenia kwalifikacji i zdobywania wiedzy, mobilizuje też do poszukiwania pracy.
Z kolei badania przeprowadzone w 1996 r. przez dra Williama Sullivana i dra Francesa Kuo, dyrektorów Human Environment Research Laboratory z University of Illinois-Champaign dowiodły, że w rodzinach żyjących w domach otoczonych zielenią jest mniej agresji, przemocy, bicia dzieci niż w rodzinach mieszkających w otoczeniu bez roślinności. Wnioski z wielu badań nad wpływem kontaktu z przyrodą na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka przyczyniły się do opracowania metod terapeutycznych, które wykorzystują ogrody, miejskie parki, zieleńce i inne tereny zielone.
Obudź zmysły
Zarówno aktywna hortiterapia (wykonywanie typowych prac ogrodowych), jak i bierna jej forma (przebywanie w ogrodach) polega na doświadczaniu natury za pomocą wszystkich zmysłów. Jak dowodzi Stephen Kaplan, profesor psychologii na Uniwersytecie Michigan, przebywanie w naturalnym otoczeniu roślinnym odpręża, rozbudza zaciekawienie oraz sprzyja różnym pozytywnym wrażeniom, związanym z oderwaniem się od codziennej rutyny w zurbanizowanym środowisku.
Z badań wynika, że zapachy wydzielane przez rośliny mają znaczenie w procesie nauki i zapamiętywania, bowiem potrafią rozbudzać pewne wspomnienia z dzieciństwa. Wpływają także na odczucia i nastrój ludzi, np. działają na organizm zarówno podbudzająco, jak i wyciszająco. Rośliny silnie pachnące to m.in.: lawenda, tymianek pospolity, macierzanka cytrynowa, cząber ogrodowy, oregano, czyli lebiodka pospolita, hyzop lekarski, rozmaryn lekarski, wiele innych roślin przyprawowych, jak również niektóre rośliny uprawiane głównie dla ich ozdobnych kwiatów, które wydzielają przyjemne aromaty.
Duże znaczenie ma także barwa kwiatów roślin ozdobnych, dlatego projektując miejsca do hortiterapii, należy pamiętać o ich właściwym doborze. Z wielu badań wynika, że np. kolor czerwony podwyższa ciśnienie krwi, przyspiesza oddech, zaś żółty stymuluje twórcze myślenie. Zbytnie nagromadzenie różu i czerwieni może wywoływać rozdrażnienie, a nawet chwiejność emocjonalną. Z kolei zimne, stonowane kolory działają uspokajająco, obniżają ciśnienie krwi i rytm serca. Niektóre ciemne kolory mogą jednak nasilić negatywne uczucia i depresję. W ogrodach warto unikać nagromadzenia różnych kolorów, gdyż taki nadmiar mógłby powodować wrażenie chaosu. Poza tym pojawiłoby się zbyt wiele bodźców, co może niekorzystnie wpłynąć na nastrój zwłaszcza osób doświadczających trudnych emocji.
W ogrodach o przeznaczeniu terapeutycznym dużą wagę przywiązuje się do tego, aby osoby korzystające z ich przestrzeni mogły posmakować niektórych jadalnych roślin i kwiatów. Możliwość spożycia przynosi – oprócz doznań smakowych i odpowiedniej porcji elementów odżywczych – także działanie terapeutyczne.
Bardzo często doznania odbierane bezpośrednio za pomocą dotyku przyczyniają się do intensywniejszego odczuwania danego zjawiska niż za pomocą węchu czy słuchu. Dlatego w hortiterapii bardzo duże znaczenie ma zróżnicowana faktura płatków i liści roślin. Przebywając w ogrodach terapeutycznych, skupiamy się również na zmianach w otoczeniu, wynikających z warunków atmosferycznych, takich jak podmuchy wiatru, siła promieni słonecznych czy padający deszcz.
W ogrodach warto również skupiać się na doznaniach słuchowych, które często działają uspokajająco. Szum traw, szelest liści, śpiew ptaków to tylko niektóre odgłosy ogrodu. Koncentrując się na doświadczaniu ogrodu za pomocą słuchu, warto na chwilę zamknąć oczy, aby doznania słuchowe docierały do nas z większą mocą.
POLECAMY
Rośliny, które korzystnie wpływają na nasz nastrój oraz pomagają w walce ze stresem
- Pelargonia – popularne pelargonie (zwłaszcza odmiana attar of roses) łagodzą nagłe zmiany emocjonalne, działają uspokajająco.
- Jaśmin lekarski – zapach kwiatów jaśminu relaksuje, działa antydepresyjnie i stymulująco.
- Lawenda – zapach lawendy koi, uspokaja i zapewnia zdrowy sen, intensywny, lawendowy kolor podziała na nas pobudzająco.
- Gardenia – ukwiecona gardenia swoim zapachem wprawi nas w dobry nastrój, podziała uspokajająco, gardenie często wykorzystuje się w leczeniu osób cierpiących na depresję.
- Drzewka cytrusowe – olejki eteryczne drzewka cytrusowego wydzielają zapach, który działa kojąco, ponadto olejki pomarańczowe i cytrynowe pobudzają, energetyzują i poprawiają naszą koncentrację.
- Ginura pomarańczowa – zapach tej rośliny ma dobroczynny wpływ na nasze samopoczucie i obniżenie poziomu stresu.
- Zielistka – poprawia humor i dodaje energii.
- Sagowiec odwinięty – czyli paproć przypominająca palmę, wykazuje właściwości uspokajające, skutecznie poprawia nastrój, nawilża i oczyszcza powietrze.
Terapeuci w doniczkach
Poprawie kondycji psychicznej i fizycznej sprzyja nie tylko przebywanie w ogrodach, lasach i parkach, ale każda forma kontaktu z roślinami, także z tymi, które hodujemy w doniczkach w naszych domach. W środowisku miejskim nie każdy może korzystać z dobrodziejstwa własnego ogrodu lub sąsiedztwa miejskiego parku czy zieleńca. Warto zatem uprawiać rośliny w doniczkach na parapetach czy na balkonach. Zaletą tej formy hodowli jest możliwość codziennego, bezpośredniego kontaktu z roślinami, które w pomieszczeniach stanowią często element dekoracyjny. Tworzenie kompozycji roślinnych w mieszkaniach pozwala wykazać się kreatywnością i zaspokoić potrzebę twórczej ekspresji.
Rosnące na parapetach czy balkonach rośliny są źródłem przyjemności przez cały rok, niezależnie od warunków atmosferycznych. Samodzielna pielęgnacja oraz stopniowe zdobywanie wiedzy na temat ich uprawy może stanowić źródło osobistego rozwoju. Wraz z poszerzaniem swojej wiedzy z tej dziedziny wiele osób zaczyna poszukiwać bardziej wymagających gatunków roślin, a ich rozkwit z pewnością daje dużą satysfakcję. Uprawa roślin w mieszkaniach nie wymaga dużego wysiłku fizycznego, dlatego nawet osoby w podeszłym wieku czy niepełnosprawne mogą podjąć trud opieki nad nimi. Z czasem taka uprawa przekształca się w pasję, którą możemy dzielić z innymi, wymieniając się różnymi odmianami i gatunkami, to zaś korzystnie wpływa na budowanie relacji społecznych.
Uprawa roślin doniczkowych ma również istotne znaczenie dla poprawy jakości powietrza w pomieszczeniach. Wszystkie rośliny w procesie fotosyntezy dostarczają nam tlen, pobierając z powietrza dwutlenek węgla, niezbędny im w procesie oddychania. Uprawa roślin w pomieszczeniach zwiększa też wilgotność powietrza. Rośliny w procesie transpiracji wyparowują wodę przez nadziemne organy. Im większa roślina, tym bardziej nawilża powietrze.
Dzięki uprawie roślin o ozdobnych liściach poprawia się jakość powietrza w naszych domach, natomiast rośliny o ozdobnych kwiatach wpływają na nasze emocje. Według niektórych specjalistów sam widok zielonych drzew za oknem może korzystnie wpływać na nasze samopoczucie, jak również przyczynić się do szybszego powrotu do zdrowia.
Zielone odtruwacze
Rośliny doniczkowe są w stanie dokonać fitoremediacji i oczyścić powietrze w pomieszczeniach. Fitoremediacja to usuwanie przez rośliny substancji chemicznych szkodliwych dla zdrowia. Ta metoda wykorzystuje rośliny zdolne do wzrostu w skażonym środowisku oraz do usuwania tzw. ksenobiotyków (związków chemicznych, które nie powstają w naturalny sposób) z układu biologicznego. Rośliny, które korzystnie wpłyną na jakość powietrza w naszych mieszkaniach, to m.in.: Dracena wonna (Draceaena fragrans), Anturium Andreego (Anthurium andraenum), Fikus benjamina (Ficus benjamina), Bluszcz pospolity (Hedera helix), Epipremnum złociste (Epipremnum aureum), Skrzydłokwiat (Spathiphyllum), popularna paproć Nefrolepis wyniosły (Nephrolepis exaltata) raz wiele innych.
Zielona pomoc dla wszystkich
Oczywiście nie każdą formę kontaktu z przyrodą możemy nazwać hortiterapią. Jak już napisałam jest ona jedną z form działań terapeutycznych prowadzoną przez wykwalifikowanych terapeutów. Opracowana została z myślą przede wszystkim o osobach ze zdiagnozowanymi zaburzeniami i problemami zdrowotnymi. Istotnym warunkiem skuteczności terapii ogrodniczej jest duża częstotliwość zajęć. Uczestnikami hortiterapii mogą być wszyscy, jednak w Polsce specjalistyczne ośrodki hortiterapii świadczą tego typu usługi przede wszystkim dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, pokrzywdzonych przez los, uzależnionych, starszych, niepełnosprawnych.
Jednym z podstawowych warunków, jakie musi spełniać miejsce do prowadzenia zajęć hortiterapii, jest bezpieczna przestrzeń, uwzględniająca ograniczoną sprawność uczestników. W takich ośrodkach szczególnie trzeba zadbać o:
odpowiednio zaprojektowany układ komunikacyjny, podwyższone rabaty ułatwiające bezpośredni kontakt z roślinami, wykorzystywanie gatunków niewymagających specjalistycznej pielęgnacji, zaplanowanie w centralnej części ogrodu charakterystycznego punktu, który ułatwi orientację w terenie.
Choć hortiterapia to metoda terapeutyczna wymagająca pewnych specyficznych warunków, wszyscy możemy korzystać z jej założeń, planując aktywny lub bierny wypoczynek w ogrodach, parkach i zieleńcach, jak również we własnych mieszkaniach. Dbajmy o to, aby jak najczęściej mieć bezpośredni kontakt ze zróżnicowaną roślinnością, korzystając ze wszystkich zmysłów.
