Temperament w pigułce

Ja i mój rozwój Praktycznie

Temperament pozwala przewidywać, jakie będą skutki traumy, a także na jakie zaburzenia narażona jest osoba. A od czego zależy temperament?

Temperament to jedno z najstarszych pojęć używanych do opisu zachowań człowieka. Posługiwano się nim już w starożytności. Znana jest typologia starożytnych filozofów i lekarzy – Hipokratesa i Galena; w zależności od dominujących w organizmie soków (dzisiaj powiedzielibyśmy hormonów) wyodrębnili oni cztery podstawowe temperamenty – sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. A także przypisali im skłonność do określonych chorób. Zastanawiające, że do dziś te same pojęcia służą nam do opisu różnic indywidualnych w zachowaniu.

Nadludzie?

Przez dziesięciolecia poprzedzające II wojnę światową dużą popularnością cieszyły się konstytucjonalne teorie temperamentu. Dopatrywano się w nich związku między typem budowy ciała a skłonnością do chorób psychicznych, możliwość istnienia takowego związku uogólniając także na populację osób zdrowych. Klasycznym przykładem takiego podejścia jest typologia niemieckiego psychiatry Ernsta Kretschmera. Jego monografia Körperbau und Charakter z 1921 roku cieszyła się w swoim czasie powodzeniem i doczekała aż 18 wydań.

Należy podkreślić, że wszystkie konstytucjonalne typologie temperamentu, podkreślające biologiczną, w tym genetyczną podstawę temperamentu, mają charakter deterministyczny, ignorują bowiem rolę środowiska, szczególnie społecznego. Co więcej, czasem były wykorzystywane jako „naukowe” argumenty, uzasadniające poglądy rasistowskie. Przykładem może być głoszona w Niemczech ideologia faszystowska o wyższości rasy germańskiej nad innymi narodami, co znalazło wyraz m.in. w traktowaniu przez faszystów siebie jako „nadludzi” (Übermensch).

W efekcie psychologowie unikali po II wojnie światowej posługiwania się pojęciem temperamentu, by nie być posądzonym o rasizm.

POLECAMY

To, co w nas stałe

A przecież samo pojęcie nie jest niczemu winne. Czym zatem jest temperament? Ciekawe, że dotąd nie dopracowano się jednoznacznej definicji tego pojęcia. Ale nie ma co się dziwić, podobny los spotkał większość terminów używanych w psychologii.

Można jednak wyodrębnić cechy wspólne dla tego konstruktu. Po pierwsze, temperament jest składnikiem osobowości rozumianej jako zespół cech. Po drugie, ujawnia się od najwcześniejszego dzieciństwa. Po trzecie, pierwotnie jest biologicznie uwarunkowany, a różnice indywidualne w cechach temperamentu częściowo wynikają z transmisji genetycznej; można też mówić o temperamencie w odniesieniu do zwierząt. Po czwarte, jest względnie stały w porównaniu z innymi składnikami osobowości, zmiany zachodzące w cechach temperamentu na przestrzeni życia są relatywnie powolne.

Osobowość zatem jest pojęciem szerszym niż temperament, w jej skład wchodzą zjawiska psychiczne, kształtowane pod wpływem szeroko rozumianego środowiska społecznego, głównie rodziny i szkoły, a także w wyniku uczenia się i życiowych doświadczeń. Na jej rozwój wpływa także temperament. W jaki sposób? Amerykański uczony Avshalom Caspi, wybitny badacz osobowości rozwijającej się na przestrzeni życia, przedstawił model, który ilustruje miejsce i rolę temperamentu na kolejnych poziomach rozwoju osobowości. Zgodnie z nim we wczesnym dzieciństwie temperament bezpośrednio przekłada się na przystosowanie do środowiska, na późniejszych zaś etapach życia temperament ma wpływ na kształtujące się cechy osobowości, które tradycyjnie nazywano charakterem, a także na charakterystyczne dla osoby dostosowania.

W okresie niemowlęcym ujawniają się takie cechy temperamentu, jak reaktywność emocjonalna czy aktywność. Pierwsza jest tendencją do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażającą się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. Druga zaś to tendencja do podejmowania zachowań regulujących poziom dostarczanej stymulacji.

W miarę dorastania temperament wzbogaca się o dalsze cechy, jak na przykład wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej.

Struktura i liczba...

Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.



 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI