Gdy mówimy o zdolnościach, mówimy o pewnej abstrakcji, która występuje w teorii naukowej, a nie w rzeczywistości pedagogicznej. Nauczyciel w klasie ma do czynienia nie ze zdolnościami, ale z uczniem zdolnym lub mniej zdolnym, a to jest rzeczywistość bardziej złożona niż teoria. Psychologia mówi o zdolnościach w kilku znaczeniach. Po pierwsze, zdolność rozumie się jako potencjalną szansę – aktualnie tej zdolności nie ma, ale można ją wyćwiczyć czy nabyć. Po drugie, zdolność jest pojmowana jako aktualna sprawność podmiotu w wykonywaniu określonej czynności. Jest to rozumienie zdolności zgodne z potocznym znaczeniem. Po trzecie, przez zdolność rozumie się maksimum osiągnięć, do jakich jednostka może dojść, jeżeli w optymalnych warunkach będzie się przygotowywała do wykonania danej czynności.
Pojęcie zdolności ma trochę inną treść w psychologii, inną w pedagogice i inną w socjologii edukacji. W pedagogice przez zdolność rozumie się, uwzględniając psychologiczne konotacje, sukcesy ucznia w szkole. O tym, kto odnosi duże sukcesy, mówi się, że jest zdolny, a o tym uczniu, któremu sukcesów brakuje, że jest mniej zdolny.
W socjologii edukacji uważa się, pomijając charakterystykę psychologiczną zdolności, że zupełnie inna rzeczywistość społeczna kształtuje ucznia zdolnego, a inna ucznia mniej zdolnego. Ten pierwszy ma zazwyczaj lepsze warunki rozwoju w domu. Jego rodzice posiadają wyższe wykształcenie. Wyższy też jest standard materialny i ekonomiczny w tych rodzinach. Lepsze pod względem wychowawczym są postawy rodzicielskie i skuteczniejsze budzenie aspiracji do osiągania sukcesów w szkole. Rodzice wybierają dla swoich dzieci szkoły o wyższym standardzie kształcenia. Tak więc sytuacja domowa jeszcze przed startem w szkole tworzy przesłanki kariery edukacyjnej znamionującej duży lub mały sukces.
Jak widzimy, nauczyciel, chcąc skutecznie uczyć, musi uwzględnić całą złożoną rzeczywistość kształtującą zdolności uczniów.
Jak rozwija się zdolność
Badacze zajmujący się zdolnościami uważają, że geneza każdej zdolności wywodzi się z działania. Najpierw mamy działanie i dopiero na jego podstawie powstaje zdolność. Jak wykazał Jean Piaget, aktywność dziecka tworzy się na podstawie kilku odruchów bezwarunkowych, jakie posiada dziecko, przychodząc na świat. Najpierw rozwija ono swoją inteligencję sensoryczno-motoryczną. Kiedy zaczyna opanowywać mowę, co ma miejsce u większości dzieci między pierwszym a drugim rokiem życia, tworzy umysłowe reprezentacje przedmiotów i zdarzeń. Reprezentacje te kierują myśleniem pod nieobecność świata realnego. Około siódmego roku życia większość dzieci osiąga poziom operacji konkretnych, czyli możliwość uniezależnienia się od przekształceń percepcyjnych przedmiotu. Mowa i władanie pojęciami daje dziecku dostęp do świata symbolicznego i uniezależnia je przynajmniej częściowo od świata konkretnego, chociaż w dalszym ciągu jest ono z nim bardziej związane. U niektórych dzieci dzięki własnej aktywności mogą się znacznie rozszerzyć związki ze światem symbolicznym. Dzieci te nawiązują lepszy kontakt z dorosłymi, którzy mogą aktywność poznawczą podtrzymywać i wspomagać, ale mogą ją także ograniczać i eliminować.
Warto zwrócić uwagę na sprzeczności, na jakie natrafia rozwój poznawczy. Z jednej strony, niezbędne jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa w postaci akceptacji dziecka takim, jakie ono jest. Jednak taka akceptacja nie stymuluje rozwoju. Z drugiej strony, afirmacja stanu przyszłego, czyli tego, jakie dziecko być powinno, i brak uznania dla stanu teraźniejszego, też nie stymulują rozwoju, ponieważ dziecko nie ma zaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa. Zatem najlepiej stymulują rozwój dziecka rodzice, którzy jednocześnie afirmują stan aktualny, są zadowoleni z tego, jakie ono jest, ale dają do zrozumienia, że będą zadowoleni także ze stanu przyszłego, do którego mają doprowadzić zmiany rozwojowe.
[nowa_strona] Akceptuj i chwal
Według specjalistów, doświadczenia pierwszych lat życia oraz ich interpretacja przez dorosłych kształtują w znaczącym stopniu osobowość i widzenie świata dziecka. Może ono postrzegać otaczający świat jako przyjazny i optymistyczny, a swoją osobę jako działającą skutecznie i kompetentnie, bo takie informacje podało mu najbliższe otoczenie. Takie dziecko nie przykłada zbyt dużej wagi do doświadczeń negatywnych lub niepowodzeń. Ale może być zupełnie inaczej. Jeżeli najbliższe otoczenie dostrzega tylko niepowodzenia i porażki dziecka, cały czas wypominając, co zrobiło źle i twierdząc, że przyczyną nieudanych działań są jego cechy wewnętrzne – powoduje, że dziecko włącza informacje o niepowodzeniu do obrazu własnej osoby. A wtedy trudno przekonać siebie samego, że potrafię coś dobrze zrobić.
W późniejszym okresie życia obraz własnej osoby bogaci się i komplikuje. Jednostka selekty...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
