W okresie gimnazjalnym uczeń wchodzi w stadium adolescencji. Termin ten pochodzi od łacińskiego czasownika adolescere, co oznacza „rosnąć”, „zbliżać się do pełnej dojrzałości”. Dlatego stadium adolescencji możemy nazwać wiekiem psychofizycznych przeobrażeń, które dokonują się pod silnym wpływem warunków historycznych, kulturowych i cywilizacyjnych.
Zarówno liczba, jak i różnorodność zadań rozwojowych pierwszego okresu adolescencji zdają się dokumentować to, że sytuacja psychologiczna młodego człowieka obfituje w wiele trudności. Z jednej strony uznaje się, iż adolescencja nie jest okresem przyjemnym; w tym bowiem czasie młodzież „nie jest łatwa we współżyciu”, a sposób jej funkcjonowania opisywany bywa często jako „niezręczny, nieobliczalny, niezrównoważony”. Z drugiej jednak strony u większości dorosłych opiekunów istnieje przekonanie, poparte – jakże słuszną – potoczną wiedzą psychologiczną, iż trudności, jakie sprawiają swoim zachowaniem młodzi ludzie, są często symptomami znamiennymi dla ich rozwoju, zatem mają charakter normatywny. Do licznych zasobów umożliwiających rozwiązanie kryzysu tego stadium należy wrażliwość (także na problemy społeczne), pojawiająca się zdolność do myślenia abstrakcyjnego, otwartość poznawcza, kreatywność, oryginalny sposób myślenia itp.
Aby jednostka mogła dostosować się do życia w naszej kulturze i czerpać z niego radość, powinna się zmierzyć m.in. z następującymi zadaniami rozwojowymi (Havighurst, za: Brzezińska, 2000):
1. osiągnąć nowe i bardziej dojrzałe formy współżycia z rówieśnikami obu płci;
2. umiejętnie „odgrywać” w swym środowisku męską lub kobiecą rolę społeczną;
3. akceptować swój wygląd fizyczny oraz wykonywać czynności i ruchy właściwe dla swojej budowy ciała;
4. osiągnąć emocjonalną niezależność od rodziców i innych osób dorosłych;
5. świadomie dążyć do postawy i zachowań społecznie pożądanych;
6. przyjąć pewien system wartości, norm etycznych i kierować się nimi w swoim postępowaniu.
Zasoby wczesnej adolescencji – sylwetka gimnazjalisty
Bezsprzecznie dorastanie kojarzy się ze zmianami w sferze ciała. Zmiana jego proporcji, intensywny wzrost, pojawienie się drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, to pierwsze „sygnały” wkraczania w dojrzałość. Ale to nie jedyny powód, dla którego wiek młodzieńczy traktowany jest jak „pomost” między fazą dzieciństwa a dorosłością. Adolescencja bowiem jest czasem kształtowania się tożsamości (nie tylko w oparciu o zmiany w sferze physis), poczucia własnej wartości, formowania adekwatnej samooceny. To okres szczególnie ważny w życiu każdego człowieka. Ten zwrotny „moment” charakteryzuje się rewolucyjnymi zmianami w wielu obszarach funkcjonowania: fizycznym, seksualnym, poznawczym, emocjonalno-motywacyjnym, społecznym i moralnym. Wszelkie zmiany okresu adolescencji, mimo ich pozornego chaosu, zmierzają w ściśle określonym kierunku: ku dorosłości – utożsamianej z dwiema podstawowymi zdolnościami (Obuchowska, 1983):
• do samodzielnego kształtowania własnego życia;
• do dawania nowego życia.
Młody człowiek, doświadczający konfliktu pomiędzy potrzebą uzyskania zdolności dorosłego a zachowaniem przywilejów dziecka, zaczyna zadawać sobie pytanie: „kim jestem?”. Innymi słowy: „dorastający musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie i uzyskać integrację swojej przeszłości z teraźniejszością oraz sformułować koncepcję przyszłości” (Brzezińska, 2000).
Szukając odpowiedzi na podstawowe pytania okresu adolescencji, nastolatek zaczyna eksperymentować, eksplorując nowe, dotychczas nieznane czy też zakazane obszary. Próbuje się sprawdzić w różnego rodzaju rolach, pragnąc określić swoje miejsce w otaczającej rzeczywistości. Tym nowym doświadczeniom towarzyszy raz akceptacja, a raz zwątpienie, czy też chwilowe porzucenie obranego celu (Brzezińska, 2000). Owa dwubiegunowość, zarówno w sferze zachowania, jak i motywacji, emocji jest charakterystyczną właściwością dorastających, potwierdzającą trwanie procesu „poszukiwania siebie” i kreowania własnego stosunku do otaczającej rzeczywistości. W funkcjonowaniu młodzieży silnie zaznacza się ponadto krytycyzm wobec zastanego porządku, w tym niesprawiedliwości, obłudy, tchórzostwa. Ta postawa jest zarówno źródłem, jak i owocem postępujących zmian w funkcjonowaniu intelektualnym nastolatka.
Kulminacyjnym momentem poszukiwania własnej tożsamości jest kryzys adolescencyjny. Zdaniem Oleszkowicz (1995) to specyficzny przełom, dokonujący się w dotychczasowej linii rozwoju psychicznego. Polega na zmianach zarówno formalnych, jak i treściowych, obejmujących wartości, które powinny pozwolić na lepsze określenie siebie jako indywiduum, a swojego życia jako jedynego i niepowtarzalnego. Jednocześnie jest to określenie...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
