Kiedy prosi się dorosłych ludzi, aby przypomnieli sobie momenty ze szkolnego życia, w których byli naprawdę zaangażowani w naukę, zaciekawieni i zmotywowani, to najczęściej przypominają sobie takie sytuacje, w których główną rolę odgrywał rozumiejący, empatyczny, potrafiący zainteresować nauczyciel (badania Jennifer Allen i Jonathana Cohena, 2006). Najgorsze wspomnienia wiążą się z upokorzeniem, niezrozumieniem czy brakiem uwagi ze strony nauczyciela. Według badanych, to one były przyczyną ich niechęci do nauki i szkoły w ogóle. Uczniowie, którzy czują się zagrożeni społecznie, emocjonalnie czy fizycznie, nie są zdolni do pełnego uczestnictwa w procesie nauczania. Jak zapewnić im emocjonalne bezpieczeństwo? Jak wykorzystać siłę tkwiącą w emocjach, aby służyła uczniom, ich wychowawcom i procesowi dydaktycznemu?
Istnieją obecnie w literaturze naukowej dwa sposoby rozumienia inteligencji emocjonalnej. Pierwszy z nich (tzw. model mieszany) charakteryzuje się tym, że definicja IE jest bardzo szeroka i zawiera w sobie zarówno zdolności, umiejętności, jak i cechy osobowości. Osoba inteligentna emocjonalnie jest według zwolenników tej koncepcji (np. Daniela Golemana lub Rauvena Bar-Ona) nastawiona prospołecznie, niezależna, odporna na stres, wytrwała, towarzyska, otwarta itd.
Drugi nurt, teoretyczny, wyraźnie zakreśla granice między zdolnościami o charakterze intelektualnym a osobowością. Jego zwolennicy uważają, że inteligencja emocjonalna to zbiór zdolności o charakterze poznawczym warunkujących efektywne przetwarzanie informacji emocjonalnych. Nie oznacza to, że autorzy popierający taki model (nazywany zdolnościowym) nie widzą związku między wymienionymi powyżej cechami osobowości a IE. Różnica polega na tym, że ich zdaniem inteligencja emocjonalna pomaga w ujawnianiu pewnych zachowań lub cech, ale nie powinna być z nimi utożsamiana.
Najbardziej dojrzałą i kompleksową teorią inteligencji emocjonalnej wydaje się model Petera Saloveya i Johna Mayera, opisujący ją jako zdolność składającą się z czterech wymiarów. Pierwszy wymiar – percepcja i wyrażanie emocji – dotyczy trafnego identyfikowania uczuć. Identyfikacja emocji dotyczy zarówno własnych doświadczeń (np. odróżnianie, czy agresywny uczeń wzbudza w nas gniew, czy strach), jak i postrzegania innych ludzi (trafne odczytywanie przejawów emocji, np. w mimice lub intonacji głosu). Drugi składnik teorii – asymilacja emocji – opisuje wpływ uczuć na procesy myślenia i kładzie nacisk na to, jak emocje mogą kształtować efektywne rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji i twórczość.
Pedagog posiadający wybitnie rozwinięte zdolności w tej sferze wie, jakie emocje powinien wzbudzić w uczniach, aby osiągnąć konkretne efekty dydaktyczne (np. że dobry nastrój stymuluje twórcze myślenie, a smutek – myślenie analityczne). Trzeci element modelu – rozumienie emocji – zawiera wiedzę na temat doświadczeń związanych ze sferą emocjonalną. Człowiek inteligentny emocjonalnie rozumie emocjonalne znaczenie sytuacji oraz ludzkich zachowań i zna sekwencje, w jakich następują po sobie emocje (zdaje sobie na przykład sprawę, że poczucie niesprawiedliwości wzbudzi w uczniu gniew). Osoba inteligentna emocjonalnie potrafi także efektywnie modyfikować emocje własne i innych, co jest istotą czwartego elementu modelu – zarządzania emocjami.
Po co uczniowi inteligencja emocjonalna?
Szkoła jest jednym z najważniejszych miejsc zdobywania kompetencji emocjonalnych. Wielu nauczycieli, pedagogów i psychologów od dawna wie, że gdy skupiają się wyłącznie na osiągnięciach szkolnych i nie zwracają uwagi na potrzeby społeczne i emocjonalne uczniów, to ich praca jest nieefektywna. Czas, który młodzi ludzie spędzają w szkole, jest trudnym okresem rozwojowym. Adolescencja łączy się ze stresem i niepewnością, czy sprosta się wyzwaniom rozwojowym: czy stworzy się satysfakcjonujące relacje z rówieśnikami, czy zdobędzie się wiedzę potrzebną w dorosłym życiu. Inteligencja emocjonalna może sprzyjać efektywnemu rozwiązywaniu tych problemów oraz wielu innych: agresji, przemocy, uzal...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
