A więc cierpimy, gdy doświadczamy jakiegoś zła: fizycznego, psychicznego albo moralnego. W naszym życiu cierpienie urzeczywistnia się w różnorodnych postaciach i może mieć różne nasilenie. Mówi się nieraz, że cierpienie ma tysiąc twarzy. Dlatego wydaje się nieodłączną dolą człowieka.
Psychologia przyjmuje powszechność, a nawet nieuchronność cierpienia w ludzkim życiu. Zygmunt Freud dopatrywał się tej nieuchronności w „potędze natury, kruchości cielesnej człowieka i niedoskonałości struktur organizacyjnych”. Karl Jaspers wiązał istnienie cierpienia z występowaniem sytuacji granicznych w ludzkim życiu, natomiast Victor Frankl traktował je jako stały składnik triady „śmierć – cierpienie – wina”. Nie bez powodu nadał swojej książce tytuł „Homo patiens”.
W podobnym tonie wypowiada się Jan Paweł II (1984) w „Liście o chrześcijańskim sensie ludzkiego cierpienia” („Salvifici doloris”): „Cierpienie zdaje się przynależeć do transcendencji człowieka: jest jednym z tych punktów, w których człowiek zostaje niejako »skazany« na to, ażeby przerastał samego siebie – i zostaje do tego w tajemniczy sposób wezwany”.
Słowo „cierpienie” jest używane częściej w potocznym języku niż w terminologii medycznej. Można bowiem cierpieć nie tylko z powodu bólu czy choroby, ale także z ogólniejszych przyczyn: głodu, pragnienia, chłodu, biedy, klęski żywiołowej, katastrofy, pozbawienia wolności, nieurodzaju. Źródłem cierpienia mogą być również czynniki subiektywne: lęk, poczucie zagrożenia życia, niemożność realizacji postawy twórczej, nieszczęśliwa miłość, zdrada, poniżenie itp. Powszechnie przyjmujemy, że cierpieć mogą także zwierzęta; niektórzy sądzą, że bliżej nieokreślony rodzaj cierpienia mogą też odczuwać rośliny.
Ból istnienia
Trudniej jest definiować „ból moralny”, czyli „ból istnienia”. W jego werbalizacji większy talent i kompetencje ujawniają artyści, zwłaszcza poeci. O tej kategorii bólu pisze Frankl: „Cierpienie duchowe jako takie nie jest czymś chorobliwym, ale czymś ludzkim, w pewnym sensie nawet czymś najbardziej ludzkim ze wszystkiego, co istnieje”.
To rozróżnienie potwierdza, że pojęcie cierpienia ma bardzo szeroki zakres; można bowiem cierpieć zarówno w chorobie, jak i w zdrowiu.
Choć wydaje się to paradoksalne, cierpienie w stanie zdrowia może być bardziej dokuczliwe i bardziej długotrwałe niż cierpienie w chorobie. Choroba ma swój początek, przebieg i koniec; może ustąpić, a cierpienie może trwać dalej. Zdarza się nieraz, że zdrowy człowiek wolałby zachorować lub ponieść jakąś szkodę na ciele, aby tylko uwolnić się od cierpienia duchowego: „Dałbym sobie obciąć palec, aby tak nie cierpieć na duszy”. Podobne „życzenia” wyrażają nieraz osoby dotknięte depresją. Subiektywne cierpienie z powodu urojeń depresyjnych (grzeszności, winy, kary) bywa czasami tak dokuczliwe, że chory wolałby je zamienić w ból czy inną dolegliwość fizyczną. W skrajnych przypadkach może dojść do utraty sensu życia, a wówczas łatwo o myśli samobójcze. Samounicestwienie może się wówczas wydać jedynym sposobem na uwolnienie się od bólu istnienia.
Rzeczywistość cierpienia odnosimy nie tylko do pojedynczego człowieka. Może ono mieć także wymiar społeczny, a nawet ogólnoludzki. Mówimy, że cierpią całe narody, na przykład podczas wojen, powstań, rewolucji, zaborów. W nazistowskich i komunistycznych obozach koncentracyjnych cierpiały i umierały miliony więźniów. Wyznawcy tej czy innej religii cierpieli za swoją wiarę. Grupy etniczne cierpią z powodu głodu, poniżenia, naruszania praw człowieka czy prześladowań. Fenomen cierpienia, który wiążemy raczej z doświadczeniem indywidualnym, jednostkowym, może więc przekształcać się w cierpienie ludzkości
czy świata. Zbiorowe cierpienie może być czynnikiem integrującym daną społeczność lub – przeciwnie – dzielącym ją.
Dlaczego cierpię
Każde cierpienie skłania do pytania o jego cel: „Dlac...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
