Róż szkoda

Aby tam dotrzeć, trzeba skręcić przy Błoniach w drogę wiodącą do lotniska w Batowicach. Trasa wije się zakolami i rozgałęzia w uliczki o urokliwych nazwach: Słonecznikowa, Sielanka czy Kasztanowa. I w końcu ulica Zielony Dół, przy której mieści się noszący tę samą nazwę ośrodek recepcyjno-szkoleniowy, prowadzony przez Laboratorium Cogito. To właśnie tu osoby, które przeżyły poważne kryzysy psychiczne, znalazły miejsce dla siebie. Za bramą ośrodka niezwykły ogród – ogromne świerki, krzewy jaśminu i irysy jak z obrazu Van Gogha. Wzdłuż alejek kwitną róże. Róża? Jak wygląda róża? Czy to kwiat, czy może kamień?

(Nie)potrzebna jak róża

Arnhild Lauveng to norweska psycholożka, która przez wiele lat zmagała się z chorobą. Udało jej się pokonać poważne kryzysy psychiczne. Skończyła studia, pracuje i czuje się szczęśliwa. Ale pozostała w niej świadomość wykluczenia: „Nadal pamiętam, jak to jest żyć poza akceptowanymi i szanowanymi granicami, być biorcą, a nie aktywnym uczestnikiem. Sądzę, że nasza wartość nigdy nie powinna być związana z tym, co robimy, jakie osiągamy sukcesy, lub z tym, czym możemy się stać – człowiek jest wartościowy po prostu dlatego, że istnieje”.

Swoje doświadczenia Arnhild opisała w książce Niepotrzebna jak róża. Co było „różą” Arnhild – źródłem nadziei i własną drogą do zdrowia? Codzienność, w której można rozwijać swoje pasje, uczyć się, pracować i nawiązywać relacje. Taką właśnie codzienność zapewnia osobom chorującym psychicznie ośrodek „Zielony Dół”. Osobom chorującym – a nie chorym – ponieważ u większości osób psychoza występuje epizodycznie. Można przeżyć kryzys psychiczny tylko raz albo kilkakrotnie, jednak niemal każdy chorujący doświadcza remisji – powrotów do zdrowia, kiedy to objawy nie występują przez kilka miesięcy lub nawet lat.
– Współczesna psychiatria środowiskowa stara się wspierać osoby chorujące psychicznie w ich społeczności – mówi profesor Andrzej Cechnicki, współtwórca Laboratorium Cogito i animator psychiatrii środowiskowej. – Często są to osoby, które przez lata wycofywały się ze związków, traciły wiarę w siebie, nie zbudowały tej siły wewnętrznej, która pomagałaby znosić stres i sprzeciwiać się złu. Potrzebują różnorodnego wsparcia: od nauki pewnych umiejętności, poprzez podejmowanie ról społecznych, budowanie więzi, po pozyskiwanie sojuszników – otwartych osób z własnej społeczności. We wspólnocie łatwiej jest odzyskać wiarę, zbudować lepszy obraz siebie i przekonanie o własnej wartości – tłumaczy.

Portret z kwiatem

Filozofia Laboratorium Cogito brzmi: od leczenia do pracy. Rzeczywiście, dzięki pracy w „Zielonym Dole” ludzie po kryzysach psychicznych odnajdują się, podnoszą. Tak jest z Marią, która w ośrodku pracuje od dwóch lat. Ma krótką, twarzową fryzurę i delikatne rysy. W ludziach ceni serce, wykształcenie i uczciwość. Dla niej „róża” to możliwość rozwoju i pracy we wspierającym się zespole: – Wiązałam z tą pracą wielkie nadzieje. Oczywiście miałam też obawy, ale wiedziałam, że znajdę się w środowisku, które pomoże mi – jeśli można tak powiedzieć – osiągnąć sukces. I to się udało. Czuję, że ta praca pomaga i rozwija mnie. To się przekłada na życie poza ośrodkiem – jest mi łatwiej robić zakupy, dbać o dom czy planować.

Pierwszy kryzys Maria przeżyła jeszcze w szkole średniej. Udało jej się ją ukończyć, ale życie tak się potoczyło, że nie mogła studiować. Teraz cieszy ją oferta szkoleń, którą proponuje Laboratorium: – Bardzo lubię przychodzić tutaj na kurs niemieckiego. Wcześniej mieliśmy też zajęcia z angielskiego i kurs komputerowy.
Renata, brunetka o ujmującym uśmiechu, w ośrodku podjęła swoją pierwszą pracę: – Na początku strasznie się obawiałam, miałam mnóstwo wątpliwości! Przez osiemnaście lat siedziałam w domu, nie miałam z kim dzieci zostawić.

Czasem czułam się przez to nieprzydatna, bezwartościowa – opowiada. Atmosfera w ośrodku sprawia, że codziennie chce się jej iść do pracy: – Życzliwość i wsparcie osób, które tu spotkałam, są nie do przecenienia. To doświadczenie dodało mi wiary we własne siły, pokazało, że potrafię coś robić, i to dobrze. Lubię pracować w ogrodzie – jest piękny, o wiele roślin trzeba troskliwie zadbać. Cieszy mnie to, że uczę się języków, zwłaszcza angielskiego. W kuchni mamy dużo do zrobienia, ale czasem mogę podpatrzeć u naszego kucharza nową potrawę i spróbować ją potem przyrządzić w domu. Marek ma prawdziwy talent – po prostu wyczarowuje wspaniałe dania.

Dla Renaty „różą” jest jej rodzina: – Dzieci są dla mnie najważniejsze. Mam dorosłego syna i piętnastoletnią córkę. Martwiłam się, że mój kryzys najbardziej odbije się na nich. Długo przebywałam w szpitalu. Ale niedawno lekarz mojej córki powiedział mi, że najlepsze, co jej się mogło przytrafić, to kontakt ze mną – dzięki temu nie będzie przeżywać tego, co ja – opowiada. Wsparcie męża i dzieci przyszło z czasem – jak żyć z kryzysami muszą nauczyć się także bliscy – i w tej chwili Renata mocno je odczuwa.

Lucyna, elegancka blondynka, w „Zielonym Dole” pracuje od 2010 roku. „Róża” to dla niej otwartość i szczerość otoczenia. W ośrodku pracuje jako recepcjonistka, ale wykonuje także inne potrzebne prace: – Cieszy mnie, że praca jest urozmaicona. Nie siedzę kilka godzin przed komputerem albo nie podaję kluczy. Każdy dzień jest inny.

Lucyna ma za sobą długą historię chorowania i pobytów w szpitalu: – Takie wydarzenia wytrącają człowieka z rytmu. Trudno jest do niego wrócić. A tu jesteśmy pod dobrą opieką. Jeśli pracodawca albo któryś z pracowników zauważy, że dzieje się coś niedobrego, od razu można porozmawiać z psychologiem czy lekarzem. Jeśli jest taka potrzeba, włączone jest dodatkowe leczenie. Ale człowiek jest spokojny, bo wie, że może wrócić do pracy.

Powrót do życia

Człowiek chorujący psychicznie nie musi być osobą niepełnosprawną. W nowym ujęciu przyjętym przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych, niepełnosprawność postrzegana jest jako wielowymiarowe zjawisko wynikające z wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich otoczeniem – zarówno społecznym, jak i fizycznym. A zatem niepełnosprawność nie wynika ze stanu zdrowia osoby czy doświadczanej choroby psychicznej, ale raczej z barier, które utrudniają jej codzienne życie. Mogą to być bariery ekonomiczne, społeczne czy środowiskowe, takie jak: problemy z zatrudnieniem, utrudniony dostęp do edukacji czy izolacja. Wyzwaniem dla całego społeczeństwa powinno być zaś ich usuwanie.

Dlatego przy właściwej polityce integracji choroba psychiczna wcale nie musi prowadzić do ograniczenia w pełnieniu ról społecznych czy też wykluczenia z aktywności zawodowej. Ważną rolę w przeciwdziałaniu tym negatywnym zjawiskom pełnią firmy społeczne i organizacje non profit nastawione nie na zysk, ale na przerwanie błędnego koła: kryzys – szpital – wegetacja w czterech ścianach domu, i znów kryzys. W Polsce najlepszym przykładem takiej działalności jest Laboratorium Cogito i prowadzone przez nie ośrodki: pensjonat „U Pana Cogito”, Catering i Wypożyczalnia Rowerów Cogito oraz „Zielony Dół”.

Społeczny Lider

Laboratorium Cogito w swojej działalności opiera się na modelach firm społecznych, działających od lat w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech czy Holandii. W Polsce to Laboratorium przeciera szlaki, a o jego osiągnięciach z podziwem mówią specjaliści. Dr Agnieszka Popiel z SWPS, współzałożycielka Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczo-Behawioralnej, podkreśla: – Działalność Andrzeja Cechnickiego, Anny Bielańskiej i krakowskiego Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej może być modelem w skali kraju. Absolutnie wyjątkowe jest to, co udało się tam zrobić w kwestii psychiatrii środowiskowej – łącznie z teatrem i pensjonatem „U Pana Cogito”.

W „U Pana Cogito” zastosowano rozwiązania sprawdzone w edynburskim pensjonacie „Six Mary’s Place”, gdzie – przy zachowaniu uczestnictwa w rynku – stworzono miejsca pracy chronionej dla osób chorujących psychicznie. „Zielony Dół” jest kolejnym krokiem. – Pensjonat otrzymywał jeszcze państwowe dofinansowanie, ale „Zielony Dół” utrzymuje się zupełnie sam – wyjaśnia psycholog Anna Bielańska.

W październiku ubiegłego roku Laboratorium Cogito otrzymało tytuł Małopolskiego Lidera Przedsiębiorczości Społecznej. „Zielony Dół” został nagrodzony za to, że funkcjonuje samodzielnie (nie korzysta ze stałych dotacji publicznych) i zatrudnia przede wszystkim osoby niepełnosprawne.

Praca prowadzona w modelu Laboratorium daje osobom po kryzysach poczucie bezpieczeństwa – mają prawo do błędu lub dnia wolnego, kiedy gorzej się czu...