Pustka na szczycie

Wydawać by się mogło, że nie ma nic bardziej satysfakcjonującego niż osiąganie sukcesów. Człowiek, mozolnie do nich dążąc, często wyobraża sobie, jak wspaniała będzie jakość jego życia w przyszłości. Zdaje się nawet zapominać o sarkastycznym powiedzeniu: „Miarą twojego sukcesu jest liczba twoich wrogów”. Tymczasem już Zygmunt Freud opisał paradoksalne skutki, jakie może powodować osiągnięcie sukcesu, i przywoływał historie pacjentów dosłownie „zdruzgotanych” przez sukces.
Lęk przed sukcesem polega na oczekiwaniu, że jego osiągnięcie spowoduje ujemne skutki, o wiele większe przykrości niż jego brak. Lęk ten nie jest jednak tożsamy z pragnieniem porażki, z brakiem aktywności zadaniowej w ogóle lub z pragnieniem przysłowiowego „świętego spokoju”. Wiąże się raczej z przeżywaniem sprzecznych odczuć (zarówno pragnienie sukcesu, jak i lęk przed nim) i z przewidywaniem wysokich kosztów psychologicznych.
Niechętny stosunek do sukcesu rozwinąć się może w atmosferze rodzinnej niewspierającej dążeń dziecka, przesyconej jawnymi lub skrywanymi uczuciami zazdrości i rywalizacji. Dziecko, które obserwuje, że jego bliscy zazdroszczą mu osiągnięć, w potencjalnej sytuacji odniesienia sukcesu widzi zagrożenie odrzucenia, dezaprobaty bądź zemsty. Zaczyna uczyć się poniżej swoich możliwości. Czasem rodzice, chociaż komunikują dumę z sukcesów dziecka, w sposób ukryty mogą ujawniać gniew, zazdrość albo odrzucenie. Mówią na przykład: „Mój sposób życia już ci nie odpowiada”, „Staniesz się teraz intelektualistą”. Badania kliniczne przeprowadzone wśród chłopców uczących się poniżej swoich możliwości, z rozpoznanym lękiem przed sukcesem, pokazują, że ich ojcowie mieli tendencję do postrzegania synów jako rywali podważających ich pozycję w rodzinie i obniżających podziw ze strony znajomych.

W wielu środowiskach pragnienie zrobienia kariery zawodowej uważane jest za cechę męską. Rodzice, którzy nie wierzą w możliwość łączenia kariery z kobiecością i życiem rodzinnym, mogą nie cieszyć się z sukcesów zawodowych swoich córek. W ten sposób gaszą ich zapał. Jednocześnie z pełną dumą mogą przyjmować osiągnięcia synów.
W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku Matina Horner przeprowadziła badania nad motywacją osiągnięć. Posłużyła się prostą procedurą, która polegała na wymyślaniu przez uczestników zakończeń krótkiej historyjki mówiącej o tym, że Anna (John) jest najlepszą studentką (najlepszym studentem) medycyny. Aż 65 proc. studentek i tylko niespełna 10 proc. studentów dopisywało pesymistyczne zakończenia wskazujące na to, że kobieta, która odniosła sukces, staje się osamotniona, znerwicowana i w końcu traci swoją wysoką pozycję społeczną.
Lęk kobiet przed sukcesem może silnie wiązać się z ut...