Pamięć w szkole

Przyswajanie wiadomości i nabywanie różnych umiejętności to podstawowy obowiązek każdego ucznia. Już od pierwszej klasy dziecko wytęża pamięć, ucząc się rozpoznawać i pisać litery, czytać słowa i zdania. Od pierwszych dni w szkole słyszy różne polecenia, które powinno wykonać w odpowiednim czasie – niektóre natychmiast, inne na dany sygnał, jeszcze inne dopiero po powrocie do domu albo następnego dnia. Warunkiem poprawnego wykonania jest, oczywiście, dokładne zapamiętanie, co trzeba zrobić, jak i kiedy. Dodajmy do tego konieczność orientacji w otoczeniu szkolnym: jak trafić do swojej klasy, gdzie jest szatnia, jak się idzie do świetlicy. To wszystko trzeba opanować i pamiętać. I jeszcze nowe koleżanki i koledzy, nauczyciele, wiele imion, wiele nowych doświadczeń.

Niektóre wymagania związane z nauką w szkole nie są dla dziecka zupełną nowością. Już wcześniej pod opieką rodziców uczyło się na przykład orientacji w otoczeniu, poznawało nowych przyjaciół, recytowało wierszyki, zapamiętywało różne informacje. Jednak dopiero w szkole wymaga się od niego systematycznego nabywania wiedzy i umiejętności. Po raz pierwszy w tak dużym zakresie otrzymuje zadania wymagające celowego, zamierzonego zapamiętywania określonych treści i wydobywania ich z pamięci odpowiednio do instrukcji.

Rozwój pamięci w okresie szkolnym

Pamięć człowieka obejmuje kilka systemów pełniących specyficzne funkcje. Zadania, z którymi dziecko spotyka się w szkole, odnoszą się do wszystkich systemów pamięci. Warto je wyróżnić, żeby lepiej opisać i wyjaśnić zależność pomiędzy rozwojem pamięci a osiągnięciami dzieci w szkole:
•    Przyswajanie wiadomości, zapamiętywanie wierszyka i podobne zadania angażują pamięć deklaratywną. Jest to system pamięci, który gromadzi wiedzę człowieka o świecie, o faktach i zdarzeniach.
•    Nabywanie umiejętności zarówno ruchowych, jak i poznawczych, na przykład pisania, czytania, wykonywania zadań arytmetycznych, opiera się na pamięci proceduralnej. Ten system jest wyspecjalizowany właśnie w pamiętaniu umiejętności.
•    Ponadto, bieżąca aktywność wymaga udziału pamięci operacyjnej (roboczej), systemu, który pozwala podtrzymywać informacje i przetwarzać je podczas wykonywania zadań.

Pamięć proceduralna. 

Każdy z systemów pamięci podlega rozwojowi, ale tempo rozwoju i rodzaje następujących zmian są dla każdego systemu odmienne. Najmniej zmienia się w okresie szkolnym pamięć proceduralna. Ujawnia się ona w działaniu, zawiera bowiem wiedzę o tym, jak wykonywać czynności. Przejawy tej pamięci obserwujemy u dzieci już w pierwszych miesiącach życia. Dzięki temu systemowi dzieci przyswajają język ojczysty, chociaż nie rozumieją reguł gramatycznych, które stosują w mowie. Pamięć proceduralna ma charakter utajony i nie wymaga świadomej kontroli. Na podstawie ćwiczenia opanowujemy różne umiejętności i wiemy, jak je wykonywać, chociaż nie potrafimy tego dokładnie opisać i nie zdajemy sobie sprawy z tego, co i jak po kolei robimy. Łatwiej jest pokazać, jak wiązać sznurowadła niż opisać tę czynność.
Do systemu pamięci proceduralnej zaliczane są też różne nieświadome formy pamięci. W naszym zachowaniu ujawniają się przecież także takie doświadczenia, których świadomie nie pamiętamy. Nawet bez świadomych wspomnień wpływają one na dokonywanie wyborów i ocen, na sympatie i uprzedzenia, na reakcje emocjonalne. Nie trzeba celowo zapamiętywać i przypominać sobie określonych treści, żeby korzystać z pamięci proceduralnej. Co ważne, system ten funkcjonuje u dzieci podobnie sprawnie, jak u dorosłych.

Pamięć deklaratywna. 

Na okres szkolny przypada natomiast intensywny rozwój pamięci deklaratywnej. Jest to pamięć świadoma, którą możemy w znacznym stopniu kontrolować. Jej skuteczność zależy od stosowania strategii pamięciowych, czyli specjalnych czynności, które podejmujemy po to, żeby zapamiętać albo przypomnieć sobie określone treści, na przykład wiadomości z podręcznika. Strategie zapamiętywania to powtarzanie informacji, porządkowanie treści, nadawanie im zrozumiałej struktury, wyjaśnianie informacji na podstawie wcześniejszej wiedzy i tym podobne czynności poznawcze. Z kolei strategie przypominania polegają na poszukiwaniu informacji w pamięci według określonego klucza, na przykład ze względu na kategorie treści, powiązania pomiędzy nimi itp.

Dzieci rozpoczynające naukę w szkole nie znają jeszcze strategii pamięciowych. Przyswajają informacje przede wszystkim dzięki pamięci mimowolnej. Zapamiętują te treści, które występują w zabawach, w bajkach, filmach i rozmowach, są związane z wykonywanymi czynnościami. Nie stawiają sobie przy tym celu pamięciowego: zapamiętać, przypomnieć sobie. Pamiętanie jest po prostu efektem ubocznym wykonywanych działań. Dopiero około 7. roku życia dzieci zaczynają powtarzać, gdy chcą zapamiętać na przykład listę słów lub zdanie. Powtarzanie jest strategią najwcześniejszą w rozwoju i najczęściej stosowaną zarówno przez dzieci, jak i przez dorosłych. W wieku 10-11 lat pojawia się strategia organizowania informacji: dzieci grupują zapamiętywane obrazki według kategorii pojęciowych, porządkują info...