Otello lęka się porównań

Posiniaczona duma
Większość psychologów wyróżnia w zazdrości: poczucie zranionej dumy i poczucie, że prawo własności zostało naruszone. Według Zygmunta Freuda czy Margaret Mead, zazdrość jest czymś niewiele więcej niż „posiniaczoną” dumą. Im bardziej chwiejne jest czyjeś poczucie godności i samoocena, tym większa podatność na odczuwanie zazdrości: „Zazdrość nie jest barometrem, za pomocą którego można sprawdzić głębokość miłości. Pokazuje jedynie stopień niepewności. To jest negatywny, żałosny stan – uczucie, które ma swe korzenie w poczuciu niepewności i niższości” – uważa Margaret Mead. Właśnie kompleks niższości jest według psychiatry Paula Haucka źródłem podejrzliwości, chorobliwej zaborczości wobec partnera i przemożnej chęci kontrolowania jego życia.

Zazdrośnik domaga się ciągłej uwagi i obecności partnera nie z obawy, że go utraci, lecz bardziej dlatego, że bez jego miłości czuje się mniej ważny. Narcyzm, egocentryzm, wybujałe aspiracje i oczekiwania – takie cechy zdaniem Zbigniewa Lwa Starowicza bywają tłem dla zaborczej zazdrości. Pisarz Max Frisch powiedział: „Zazdrość to lęk przed porównaniem”. Osoba o zaniżonej samoocenie może panicznie obawiać się, że partner odkryje kiedyś, iż nie jest ona tak atrakcyjna i godna pożądania, jak inni. „Zazdrośnikami mogą być neurotycy, którym szczególnie zależy na nieustannej akceptacji otoczenia i zainteresowanie partnera kimś innym odbierają jako symptom obniżenia własnych walorów w jego oczach.” – pisze Zuzanna Celmer w książce „Człowiek na całe życie”.

Buddyzm i konfucjanizm postrzegają zazdrość jako podporządkowanie się negatywnym emocjom, oddalającym od cnotliwego życia. Bhagavad-gita, święta księga hinduizmu, ceni osobę wolną od uczucia zazdrości. W Talmudzie odnajdziemy słowa: „Zazdrość przystoi kochającemu swą żonę mężowi, nie powinien on jednakże jej do namiętności podnosić”. W chrześcijaństwie zazdrość, jako przejaw egoizmu, jest jednym z siedmiu grzechów głównych.

Trzy dni wierności na Samoa
W różnych kulturach inaczej traktuje się wierność i różnie przeżywa zazdrość. Na Samoa, jak pisze Margaret Mead, tubylcy liczą wierność na dni i tygodnie i... śmieją się z opowieści o tzw. dozgonnej miłości. Zazdrość nie jest tu powszechnym zjawiskiem, nie wywołuje też współczucia. W społeczności pierwotnych z wysp Triobrianda, opisywanej przez Bronisława Malinowskiego, mimo dużej swobody seksualnej można znaleźć wiele przykładów niewierności i zazdrości. Pisze on: „Przy-kładem na to jest tabu obejmujące żony wodza. Dawniej było ono niezwykle surowe. Popełnienie cudzołós-twa z żoną wodza, nawet jeśli stary wódz nie żywił do niej żadnego uczucia ani nie żył z nią, stanowiło wykroczenie, za które groziła kara śmierci. Nawet schwytana in flagranti żona zwyczajnego obywatela mogłaby wraz z kochankiem ponieść śmierć”.

W większości kultur świata zaznacza się dominacja mężczyzn, kobiety często traktowane są jak własność męża i zazdrość wypływa z naruszenia tej własności. W niektórych kulturach prawa mężczyzny do kobiety wiążą się z potrzebą „zachowania twarzy” i swoiście pojmowanym poczuciem prestiżu i honoru. Mężczyźni zwykle cieszą się większym zakresem swobody w zachowaniach seksualnych. Przykładowo w kulturze islamu kobiety obawiają się prowokować zazdrość męża, gdyż mogłoby to doprowadzić do rozwodu. Jednak to kobiety – surowo pilnowane – bywają bardzo zazdros-ne z powodu lęku przed pojawieniem się kolejnej, atrakcyjniejszej żony. Mówi się nawet o „sar”, chorobie na tle tłumionej zazdrości i agresji wobec męża sprowadzającego do domu kolejną żonę. „Zespół złamanego serca” (Hiwa-Itck) u indiańskiego plemienia Mohi-kan dotyczy zazdrości z powodu odejścia młodej żony do innego mężczyzny. Porzuceni mężowie malują twarz na czarno, izolują się od otoczenia i pogrążają się w smutku, a niekiedy popełniają samobójstwo – podaje Zbigniew Lew Starowicz.

Nie ma wierności bez zazdrości
Czemu służy zazdrość? Według Davida M. Bussa, zwolennika psychologii ewolucjonistycznej i autora „Ewolucji pożądania”, zazdrość jest jedną z naszych strategii radzenia sobie z ni...