Kiedy skończyła się druga wojna światowa, pełna wszelkiego rodzaju okrucieństw z Holokaustem na czele, wielu naukowców zaczęło zastanawiać się nad przyczynami zachowań, które doprowadziły do niewyobrażalnych cierpień najczęściej zupełnie niewinnych ludzi. Sprawę dodatkowo komplikował fakt, że sprawcami tych okrucieństw byli obywatele szczycącego się wysoką kulturą kraju europejskiego. Wśród osób poszukujących odpowiedzi na pytanie o powody tak nieludzkich czynów była grupa socjologów i psychologów, z których część wyemigrowała z Niemiec, unikając losu wielu swoich rodaków. Grupa ta podsumowała swoje kilkuletnie badania, publikując w 1950 roku pracę The authoritarian personality, czyli „osobowość autorytarna” (Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford 1950). Przedstawiona w niej koncepcja osobowości autorytarnej spotkała się z dużym zainteresowaniem, które trwa do dziś. Ma ona już ponad pół wieku, nic więc dziwnego, że w oparciu o nią wykonano liczne badania, a sama teoria obrosła szeroką literaturą.
Ponieważ zarówno w czasie wojny, jak i wkrótce po jej zakończeniu nie było warunków do prowadzenia badań w pokonanych i pogrążonych w stanie chaosu Niemczech, przebywający w USA naukowcy rozpoczęli eksperymenty w Kalifornii, w rejonie Zatoki San Francisco. Badano członków rozmaitych grup (związkowców, studentów, nauczycieli itp.), również tych o wyraźnie faszystowskim charakterze. Przyjęto założenie, że ich działacze są w jakimś stopniu podobni do członków różnego rodzaju hitlerowskich organizacji w Trzeciej Rzeszy.
Badanie podzielone było na dwa etapy. Pierwszy z nich polegał na przeprowadzaniu wywiadów w oparciu o wcześniej przygotowany kwestionariusz. W drugim etapie badani wypełniali szereg sześciostopniowych skal, które pozwalały ustalić u nich stopień akceptacji rozmaitych postaw, a szczególnie uchwycić to, co nazwano właśnie osobowością autorytarną. Autorzy uważali bowiem, że ideologie, rozumiane również jako organizacja postaw indywidualnych osób, zależą od głębszych potrzeb (jest to nawiązanie do koncepcji psychoanalitycznych), które powodują, że pewne treści akceptujemy, a inne odrzucamy. Żeby odpowiedzieć na nasuwające się pytanie, o jaki rodzaj potrzeb może chodzić, warto najpierw dowiedzieć się, które postawy badano za pomocą skonstruowanych przez badaczy skal.
Ważnym elementem panującej w hitlerowskich Niemczech i akceptowanej przez większość obywateli tego kraju ideologii był antysemityzm, który, jak wiemy, doprowadził ostatecznie do Holokaustu. Przyjrzyjmy się zatem dwóm twierdzeniom ze skali AS (skrót od ang. Antisemitism):
Żydzi preferują najbardziej ekstrawagancki, luksusowy i zmysłowy styl życia.
Niewłaściwe są małżeństwa mieszane między Żydami i chrześcijanami.
Dalsza analiza pokazała, że negatywny stosunek do Żydów rozciągał się też na inne grupy etniczne. W ten sposób powstała skala E (ang. Ethnocentrism), która wyraża wrogie nastawienie do mniejszości narodowych i rasowych przy jednoczesnym bardzo pozytywnym stosunku do własnej grupy. Konstrukcja skali etnocentryzmu sprawia jednak, że dotyczy ona wyłącznie Stanów Zjednoczonych i tylko tam może być stosowana. Oto dwie przykładowe tezy tej skali:
Murzyni mają swoje własne prawa, ale lepiej jest trzymać ich w osobnych dzielnicach i szkołach i zapobiegać zbyt wielu kontaktom z białymi.
Największe niebezpieczeństwa dla prawdziwego amerykańskiego stylu życia w ciągu ostatnich 50 lat pochodziły od zagranicznych idei i agitatorów.
Była jeszcze skala PEC (skrót od ang. Political-Economic Conser-vatism). Zawarte w niej twierdzenia również wyraźnie odnoszą się do spraw amerykańskich. Przytoczmy dwa przykłady:
Ameryka może nie jest doskonała, ale amerykański sposób życia doprowadził nas do doskonałego społeczeństwa tak blisko, jak to tylko możliwe dla istot ludzkich.
Ogólnie rzecz biorąc, pełne bezpieczeństwo ekonomiczne jest rzeczą złą, większość ludzi przestanie pracować, jeżeli nie będą potrzebować pieniędzy na jedzenie i życie.
Analiza statystyczna wykazała istnienie wysokich dodatnich korelacji między tymi trzema skalami, co mogło wskazywać, że tworzą one pewien układ.
Jednak w teorii osobowości autorytarnej najważniejsza jest skala F (od ang. Fascism), która ma mierzyć podstawow...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
