Nieustępliwa elastyczność

Czy nieustępliwość jest najlepszym sposobem radzenia sobie z terroryzmem? Atak terrorystyczny rzadko bywa zjawiskiem odosobnionym, pozbawionym szerszego społecznego i historycznego kontekstu. Najczęściej jest strategią walki w przedłużającym się konflikcie politycznym, sposobem wyrównywania pozycji. Sięgają po niego grupy słabsze i nierzadko zdesperowane, by walczyć z silniejszym przeciwnikiem, który na czas nie uszanował ich aspiracji. Aby poradzić sobie z terroryzmem, trzeba wyjść poza zaklęte koło eskalacji wrogości, zarówno w działaniach, jak i w umysłach. Dotyczy to każdej ze stron konfliktu.

Badania pokazują, że najskuteczniejszą strategią postępowania w konflikcie jest tzw. nieustępliwa elastyczność. Polega ona na obniżaniu napięcia i podejmowaniu dialogu z przeciwnikiem po to, by określić zadowalające obie strony sposoby rozwiązania sporu. Jednocześnie zakłada się, że z pewnych celów i interesów nie można zrezygnować. W konfliktach pomiędzy dużymi grupami, na przykład w międzynarodowych, strategią przynoszącą najlepsze efekty jest tzw. GRIT (Graduate Reciprocation of Initiatives in Tension Reduction), czyli stopniowe odwzajemnianie inicjatyw w redukowaniu napięcia. Redukcję napięcia zaczyna jedna ze stron od zawieszenia uogólnionych sądów moralnych na temat przeciwnika i zaproponowania poważnego ustępstwa. Strona ta czeka na podobną reakcję przeciwnika, odpowiadając agresją na działania agresywne i ponawiając zaproszenie do pojednania dopóty, dopóki nie zostanie ono przyjęte. Małe kroki redukujące konflikt stopniowo stają się coraz większe, spirala deeskalacji zastępuje spiralę eskalacji, aż wreszcie strony mogą rozmawiać o rozwiązaniu konfliktu bez przemocy. Widzimy zatem, że najskuteczniejsze sposoby rozwiązywania sporu międzygrupowego zakładają współwystępowanie strategii siłowych, odstraszających, ze strategiami zachęcającymi do dialogu. Skuteczna walka z terroryzmem powinna także zakładać powstrzymanie

się od uogólnionego potępienia, redukowanie napięcia, prowadzenie rozmów i negocjacji z terrorystami (a raczej z elitami organizacji terrorystycznych, które ustalają ich cele), przy jednoczesnym zachowaniu możliwości podejmowania działań odstraszających.

Najlepiej jednak nie dopuścić do rozwoju tej formy walki politycznej. Oznacza to między innymi zmianę politycznej kultury. Ehud Spirznak twierdzi, że radykalizacja grup i organizacji nie dokonuje się z dnia na dzień. Jednym ze środków zaradczych może być zatem monitorowanie rozwoju ekstremistycznych organizacji politycznych, niedopuszczenie do eskalacji wrogości w tych organizacjach w wyniku represyjnych działań oraz poszukiwanie konstruktywnych rozwiązań konfliktu międzygrupowego od jego zarania. Potrzebna jest nowa kultura w reagowaniu na odmienne perspektywy i sprzeczność interesów politycznych – kultura zakładająca szacunek dla opinii i potrzeb innych, rozumienie różnicy jako potencjalnie twórczej.

Można poszukiwać alternatywnych sposobów osiągania celów, jakie stawiają sobie organizacje terrorystyczne. Terroryzm nie jest działalnością jednostek podejmowaną z niezrozumiałych pobudek – jest zorganizowaną działalnością polityczną. Z reguły nie bywa on celem sam w sobie. Stoją za nim konkretne interesy polityczne. Organizacje terrorystyczne walczą o polityczne przetrwanie. Większość z nich nie sięga po terror, jeśli nie uważa, że jest to jedyny efektywny sposób osiągania grupowych celów. Rozpoznanie politycznych celów tych organizacji powinno być zatem pierwszym krokiem w radzeniu sobie z terroryzmem. Znając je, można poszukiwać alternatywnych sposobów ich osiągania. Jeżeli cel organizacji to nie tylko zranienie i osłabienie przeciwnika (jak to może wynikać z retoryki prasowej), trzeba szukać możliwości negocjacji z terrorystami. Nie jest to niemożliwe. Na przykład po ataku Al-Kaidy osłabiona ETA wyraziła gotowość do negocjacji z rządem Hiszpanii. Rząd Sri Lanki zawarł porozumienie z działającą w tym kraju organizacją Tygrysy Tamilskie, która na pewien czas zaprzestała samobójczych ataków.

Niezależnie jednak od prób dialogu z mniej radykalnymi przedstawicielami, terroryzmowi należy przeciwstawiać się siłą. Badania nad rozwiązywaniem konfliktu pokazują, że strony zaczynają myśleć o negocjacjach w momencie impasu, względnej równowagi sił i podobnych strat poniesionych w sporze. Działania odstraszające nie muszą jednak dotyczyć wyłącznie kar i akcji militarnych. Organizacje terrorystyczne potrzebują środków pozwalających im przetrwać – miejsc...