Szkoła powinna wspierać uczniów zdolnych. Kim jest uczeń zdolny? Czasami używa się w stosunku do takiego ucznia określeń: wybitnie zdolny, uzdolniony, utalentowany czy prymus. W pierwszym momencie wydaje się, że wiadomo, o kogo chodzi. Jednak przegląd literatury psychologicznej i opinie nauczycieli potwierdzają, że istnieje pewnego rodzaju zamieszanie terminologiczne i nie ma precyzyjnych definicji pojęć. Nadszedł więc czas, aby wspomóc nauczycieli w procesie trafnego rozpoznawania potencjału uczniów.
Zdolnym być, to marzenie wielu
Inteligencja, zgodnie z „odgórnym” stanowiskiem psychologów poznawczych, wpływa na jakość funkcjonowania wszystkich procesów poznawczych człowieka – na świadomość, uwagę, percepcję, pamięć, myślenie i rozwiązywanie problemów, pojęcia, wyobraźnię, język. Natomiast „oddolne” stanowisko psychologów poznawczych zakłada, że jakość funkcjonowania wszystkich elementarnych procesów poznawczych warunkuje poziom inteligencji. Próbą kompromisowego rozwiązania wydaje się stwierdzenie, że inteligencja jest bezcenną właściwością gatunkową człowieka, dzięki której posiadamy zdolność do uczenia się, efektywnie przystosowujemy się do środowiska i kontrolujemy swoje procesy poznawcze – np. widzimy tylko to, co chcemy zobaczyć albo pamiętamy tylko wybrane numery telefonów.
Inteligencja wpływa na skuteczne pobieranie przez ucznia informacji, ich zapamiętywanie i przetwarzanie oraz wykorzystywanie w nauce szkolnej. Iloraz inteligencji decyduje o poziomie zdolności. W szkole mamy do czynienia z uczniami o inteligencji przeciętnej, czyli przeciętnie zdolnymi (około 50-65 proc.). Kolejna grupa – około 22 proc. uczniów – posiada iloraz inteligencji powyżej przeciętnej – czyli są uczniami bardzo zdolnymi. Około 10 proc., to uczniowie o inteligencji wysokiej i około 3 proc., to uczniowie o inteligencji bardzo wysokiej – określić ich można jako wybitnie zdolnych.
Uczniowie przeciętnie zdolni są wewnętrznie zróżnicowani pod względem funkcjonowania poznawczego. Jeden uczeń w grupie przeciętnie zdolnych jest najsłabszy, a inny lepszy od reszty. Przejawem tego zróżnicowania jest np. szybsze i przy mniejszej ilości powtórek opanowanie pamięciowe wiersza (szybkość i sprawność), większa spostrzegawczość odnośnie niedoskonałości w wykonaniu przedmiotu (większa pojemność niektórych procesów poznawczych) czy też poprawne i szybsze od kolegów rozwiązanie zadania z matematyki (wyższa jakość, głębokość i rozległość operacji intelektualnych). Inteligencja, używając analogii samochodowej, jest czymś na wzór silnika – wpływa na moc i przyspieszenie funkcjonowania poznawczego. O ile „silnik” ucznia przeciętnie zdolnego, to np. silnik fiata uno – w przypadku ucznia bardzo zdolnego mamy do czynienia np. z silnikiem bmw, a w przypadku ucznia wybitnie zdolnego możemy usłyszeć pracę silnika np. ferrari. Każdym samochodem się jeździ, ale wszyscy kierowcy marzą o ferrari. Dlaczego?
Równocześnie rozmawia, pisze i uczy się
Skoro różnice w funkcjonowaniu poznawczym uczniów są już widoczne w grupie o poziomie inteligencji przeciętnej, warto zastanowić się nad specyfiką funkcjonowania poznawczego uczniów bardzo zdolnych i wybitnie zdolnych. Uczniowie ci mają dużą pulę zasobów uwagi, która pozwala im wykonywać trzy różne zadania jednocześnie i wszystkie na wysokim poziomie – rozmawiając z koleżanką, uczeń pisze wypracowanie z języka polskiego, jednocześnie śledząc przebieg lekcji z geografii. Nauczyciele czasami podejrzewają takich uczniów o nadpobudliwość psychoruchową. Ich pamięć w stosunku do „przeciętnych” kolegów ma zdecydowanie większą pojemność (nie kończy się na jednorazowej porcji 9 elementów, ale od 9 elementów zaczyna), dzięki której mogą przyswajać duże porcje wiadomości w bardzo krótkim czasie. Aby dobrze przygotować się do klasówki bardzo często wystarcza im przejrzenie podręcznika i notatek w zeszycie na przerwie przed lekcją. Informacje przechowywane są znacznie dłużej w ich pamięci krótkotrwałej niż u przeciętnych kolegów, a konsekwencją tego zjawiska jest też bogatsza pamięć długotrwała.
Mówiąc metaforycznie: z „hurtowni” pamięci bardzo zdolnych i wybitnie zdolnych uczniów raczej nic nie ubywa (tak jak to się dzieje u wszystkich innych ludzi), tylko ściany zachowują się bardzo plastycznie i nieustannie powiększają przestrzeń magazynową. Innym wyróżnikiem uczniów bardzo zdolnych i wybitnie zdolnych jest zasób słownictwa – są bardzo elokwentni w wypowiedziach, posługują się bardzo szeroką, wyszukaną, rzadką oraz specjalistyczną terminologią. Nie dążą jednak do jakichkolwiek popisów na tym polu, po prostu używają wiedzy, którą posiadają.
Uczeń bardzo zdolny i wybitny jest bezcenny dla nauczycieli i szkoły. Jego zdolność pochłaniania ogromnej wiedzy z różnych źródeł oraz całodobowa gotowość do nauki i wierność jej odtwarzania zapewnia m.in. efektywny udział w wielu różnorodnych konkursach i olimpiadach oraz bardzo wysokie rezultaty egzaminów zewnętrznych. Uczeń bardzo i wybitnie zdolny dostarcza potwierdzenia kompetencji nauczyciela, zaś jego wyniki konkursowe szkole zapewniają wyższe miejsce we wszystkich ranking...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
