„Oddech jest funkcją podtrzymującą życie. Oddychając, możemy poznać nasze ciało. Oddech można przeżyć i można go doświadczyć. Prawidłowe oddychanie wyzwala i daje ćwiczącemu spokój i opanowanie” – tak definiuje tę podstawową czynność życiową prof. Ilse Middendorf, która badała wpływ oddechu na nasz organizm. Ponieważ prawidłowy oddech jest ważnym ogniwem w tworzeniu się głosu i jego ochronie, proponujemy poświęcić mu chwilę uwagi.
W grupie zawodów narażonych na nadmierny wysiłek głosowy, nauczyciele stanowią znaczny procent. W przeważającej większości to kobiety, wykonujące swoją pracę w dość uciążliwym środowisku, jakim jest szkoła. Nieodpowiednia wilgotność powietrza, kurz, brak aparatury nagłaśniającej i towarzyszący hałas, to czynniki sprzyjające powstawaniu zaburzeń narządu głosu. Oto najczęstsze dolegliwości stwierdzane u nauczycieli.
Dysfonią nazywa się wielopostaciowe zaburzenia głosu, dotyczące wszystkich składowych akustycznych, tzn.: częstotliwości, poziomu głośności, czasu trwania i barwy, występujących pojedynczo lub zespołowo w różnych zestawieniach. Składową dysfonii bywa chrypka, jako wyróżniająca się cecha głosu (Maniecka-Aleksandrowicz, 1990).
Przyczyną dysfonii mogą być:
• schorzenia organiczne krtani, takie jak: nieżyty, polipy, torbiele, guzki śpiewacze, obrzęki Reinckego i guzy nowotworowe,
• zaburzenia mechanizmów fonacyjnych (dysfonie czynnościowe)
– dysfonie hyperfunkcjonalne
– dysfonie hypofunkcjonalne
– dysfonie dysfunkcjonalne.
W dysfonii hyperfunkcjonalnej występuje nadmierne napięcie mięśni twarzy, krtani, języka i podniebienia. Głos jest ochrypły, tworzony z nastawieniem twardym. Inne nieprzyjemne objawy to drapanie, pieczenie, „zawadzanie” w gardle. W laryngoskopii fałdy głosowe są nadmiernie napięte, brzeżnie zaczerwienione, ze skłonnością do fonacji fałdami przedsionkowymi. W stroboskopii obserwuje się zmniejszenie amplitudy drgań.
W dysfonii hypofuncjonalnej głos jest miękki, cichy, męczliwy i ma chuchające nastawienie. Występuje uczucie suchości i bólu gardła. W laryngoskopii błona śluzowa fałdów głosowych jest prawidłowa lub przekrwiona. Przy fonacji może wystąpić szczelina tylna, podłużna lub owalna. W stroboskopii stwierdza się zwiększoną amplitudę drgań.
Chrypka to najczęściej zgłaszana dolegliwość, zmuszająca ludzi narażonych na nadmierny wysiłek głosowy do szukania pomocy w gabinetach laryngologicznych, foniatrycznych i logopedycznych. Według definicji Unii Foniatrów Europejskich (UEF), chrypka to ,,(...) zjawisko akustyczne powstające jako efekt nieprawidłowej wibracji fałdów głosowych, połączonej ze szmerem powietrza nieregularnie (turbulentnie) przechodzącego przez głośnię”.
Jest to ważny objaw zaburzeń czynnościowych i organicznych. Wcześnie wykryte i prawidłowo leczone zaburzenia czynnościowe. zapobiegają powstawaniu późniejszych zmian organicznych, dlatego też chrypka trwająca dłużej niż trzy tygodnie, wymaga starannej diagnostyki laryngologicznej.
Na zaburzenia głosu niemały wpływ mają zmiany hormonalne towarzyszące naszemu życiu, wynikające z naturalnego cyku fizjologicznego. Wymienić tu można:
• cykl miesiączkowy, w czasie którego głos może być matowy, ochrypły, obniżony,
• ciąża, której może towarzyszyć suchość, ból i uczucie ciała obcego w górnych drogach oddechowych, zmienna chrypka do bezgłosu włącznie,
• zmiany głosu po porodzie; głos jest bardziej dojrzały, pełniejszy i mocniejszy,
• okres menopauzy, kiedy występuje niedobór estrogenów z powodu niedoczynności jajników i względna przewaga androgenów kory nadnerczy, co prowadzi do obniżenia głosu; jest on szorstki, sapiący i łatwo się wyczerpuje,
• głos starczy jest matowy, słaby, drżący, płytki, łatwo się męczy.
Wspomnieć należy o zmianach wynikających z podawania androgenów i steroidów anabolicznych. Hormony androgenne podawane są w leczeniu raka sutka i jajnika. Leki złożone, zawierające androgeny i estrogeny, stosujemy w okresie menopauzy, profilaktyce osteoporozy i dolegliwościach przedmiesiączkowych. Powodują one wirylizację głosu kobiecego, który staje się szorstki i zgrzytliwy, dochodzi też do obniżenia skali głosu.
Podobne działanie mają sterydy anaboliczne zażywane w celu przybrania na wadze.
Jakość głosu warunkuje również gruczoł tarczowy. Przy jego nadczynności głos jest szorstki, trzęsący się, drżący i zachrypnięty. Natomiast przy niedoczynności dochodzi do obniżenia wysokości głosu, jest on monotonny, występuje szybka męczliwość i wyraźne spowolnienie tempa mowy.
Prof. Obrębowski, powołując się m.in. na „Journal of voice” podaje, że co piąty nauczyciel ma zaburzenia głosu. Nieprawidłowości te stwierdza się już u studentów pedagogiki.
Jako ważną przyczynę tak dużej zachorowalności podaje się brak odpowiedniej profilaktyki medycznej i edukacyjnej, dotyczącej prawidłowej techniki emisji głosu.
Prawidłowy oddech, to jedna z elementarnych zasad higieny głosu, czyli zabiegów mających na celu utrzymanie narządu głosu w dobrej kondycji i zdrowiu. Choć oddech jest odruchem bezwarunkowym, sterowanym przez ośrodkowy układ nerwowy i zabezpieczającym jedną z podstawowych funkcji życiowych, to dla osób posługujących się głosem praca nad najbardziej ekonomicznym wykorzystaniem czynności oddechowej jest koniecznością. Oddech wykorzystywany jako praktyczne narzędzie do doskonalenia i ochrony głosu ma cechy procesu intelektualnego, ponieważ kontroluje go nasza świadomość i wola (Kram, 1995). A zatem, takiego oddychania należy się nauczyć.
Mistrzami w tym zakresie są od wielu stuleci jogini. To oni od trzech tysięcy lat tworzyli i doskonalili filozofię życia, która postrzega człowieka jako duchową i cielesną całość. Ćwiczenia fizyczne – hathajoga, czyli joga fizyczna – są tylko częściowym, precyzyjnie skodyfikowanym, elementem jogi, gdzie oddech ma znaczące miejsce. Techniki oddechowe to pranajam...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
