Specyficzna dwoistość szkoły jako organizacji, wynikająca z jej celu – służenia społeczeństwu (pisałam na ten temat w „Psychologii w Szkole” nr 4/2011), widoczna jest także w roli, jaką pełni nauczyciel. Jest z jednej strony wychowawcą, więc jego praca powinna być skupiona na rozwoju uczniów, a z drugiej strony pracownikiem swojej szkoły (organizacji) i powinien działać na jej rzecz. Z pozoru może się wydawać, że nie są to sprzeczne role. Czy jednak jest tak w rzeczywistości?
W psychologii pracy i organizacji funkcjonują teorie zajmujące się dwoma rodzajami dopasowania pracownika: do zawodu (person-job fit) oraz do organizacji (person-organization fit). Obydwa odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu satysfakcji z wykonywanej pracy.
Dwie strony dopasowania
Teoria dopasowania pracownika do zawodu opiera się na założeniu, że każdy zawód wymaga określonych predyspozycji od człowieka, który go wykonuje. Zgodnie z tym założeniem nie każdy jest w stanie równie efektywnie wykonywać każdą powierzoną mu pracę. Kompetencje do wykonywania określonej pracy można podzielić na dwie kategorie: sytuacyjne oraz podmiotowe. Kompetencje sytuacyjne to wiedza i umiejętności, a więc są one w całości nabywane w toku socjalizacji, edukacji i doświadczania różnych zdarzeń. Natomiast kompetencje podmiotowe to głębsze, częściowo wrodzone predyspozycje człowieka, związane między innymi z jego cechami osobowości, temperamentem, uzdolnieniami czy zainteresowaniami. Z psychologicznego punktu widzenia istotniejsze są kompetencje podmiotowe. W zawodzie nauczyciela możemy do nich zaliczyć:
• otwartość na kontakty z innymi ludźmi;
• otwartość poznawczą, która pozwala na zrozumienie innego (wynikającego choćby z wieku uczniów) sposobu rozumienia świata i jego wartości;
• opanowanie emocjonalne;
• hołdowanie wartościom prospołecznym, motywującym do dzielenia się z innymi swoją wiedzą, uwagą i czasem;
• potrzebę wpływu na innych, wspartą kompetencjami komunikacyjnymi, konieczną w procesach wychowawczych i edukacyjnych;
• potrzebę opiekowania się innymi i branie za nich odpowiedzialności.
Taki zestaw kompetencji podmiotowych wynika z analizy zadań i czynności, jakie wykonuje na co dzień nauczyciel, oraz z badań nad nauczycielami zadowolonymi ze swojej pracy. Jakikolwiek niedostatek lub brak w obrębie wymienionych cech prowadzi do słabszego dopasowania nauczyciela do wykonywanej pracy (dotyczy to w zasadzie wszystkich grup zawodowych). Słabe dopasowanie lub jego brak skutkuje poważnymi konsekwencjami emocjonalnymi, m.in. zniechęceniem do pracy czy frustracją, pojawiającą się w obliczu nieskutecznego wysiłku wkładanego w każdy dzień pracy. Nauczyciel nie angażuje się w pełni w to, co robi, nie ma też co liczyć, że będzie zarażał postawą i entuzjazmem innych nauczycieli czy uczniów.
Dopasowanie do zawodu to jednak tylko jedna strona medalu. Drugą jest dopasowanie do organizacji, czyli konkretnej szkoły, które oznacza spójność cech pracownika i organizacji. Specyficzne cechy organizacji (w naszym przypadku szkoły) wpisane są w tzw. kulturę organizacyjną. Określa ona m.in. cele, do których pracownicy powinni dążyć, i zasad...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
