Mobbing w szkole - interwencja i profilaktyka

Badania naukowe jednoznacznie dowodzą powagi problemu, a ich autorzy (m.in.: D. Olweus, K. Sullivan, G. Robinson i B. Mains) ostrzegają przed niebezpiecznymi skutkami mobbingu. Przypomnijmy, że do najważniejszych cech mobbingu, wyróżniających go od innych form uczniowskiej agresji, należą:
 powtarzalność i częstotliwość przemocy oraz czas trwania prześladowań – mobbing zwykle przejawia się kilka razy w tygodniu bądź codziennie i trwa przez dłuższy czas, np. kilka miesięcy albo dłużej;
 wysokie natężenie przemocy – zarówno brutalność prowodyrów mobbingu, jak też wielkość grupy zaangażowanej w zachowania mobbingowe, ukrywanie nagannych zachowań, rozprzestrzenianie się mobbingu poza teren klasy, a nawet szkoły;
 zachowanie ofiary – przede wszystkim wycofanie, unikanie, zagubienie, lęk, bezbronność, wstyd, osamotnienie na skutek odrzucenia przez podporządkowaną mobberom grupę, czasem nawet całą klasę, bierność, pogorszenie wyników w nauce, nieobecności w szkole, obniżony nastrój, cierpienie, złe samopoczucie, pogorszenie stanu zdrowia itd.;
 występowanie czynników wysokiego ryzyka – np. cechy ofiary: „nowy” uczeń, dziecko z niepełnosprawnością, posiadanie cech „inności” wyróżniających z grupy, np. wygląd, wiek, pochodzenie etniczne, sytuacja ekonomiczna rodziny itd.

Zagadnienia mobbingu w relacjach uczniowskich są bodaj najle­piej naukowo zbadanym problemem przemocy w szkole. W praktyce szkolnej nieprecyzyjnie odróżnia się incydentalną i zwykle reaktywną agresję od dokuczania czy prześladowania (ang. bullying) bądź grupowego terroru wykluczającego i psychicznie wyniszczającego ofiary (ang. mobbing).

Do typowych przejawów mobbingu należą:
- agresja słowna i emocjonalna, np.: przezywanie, ubliżanie, straszenie, wyśmiewanie, obgadywanie, izolowanie;
- agresja fizyczna, np.: szturchanie, uderzanie, bicie, kopanie, atakowanie z użyciem narzędzi;
- agresja seksualna, np. niepożądane, werbalne lub/i fizyczne nakłanianie bądź zmuszanie do aktywności seksualnej;
- agresja skierowana na obiekty będące własnością atakowanych uczniów, np.: zrzucanie książek z ławki, kopanie teczki, zabieranie lub/i niszczenie wartościowych czy ulubionych przedmiotów, maskotek, ubrań, urządzeń elektronicznych.

Mobbing w sieci

Specyficzną, stosunkowo nową formą mobbingu rówieśniczego jest mobbing w sieci, dokonywany z użyciem telefonów komórkowych oraz Internetu. Do typowych zachowań mobbingowych w sieci należą: zaczepki i prowokacje, oszukiwanie, doprowadzanie do konfliktu z innymi osobami. Wszystko to powoduje izolację od grupy, plotki i pomówienia, wyśmiewanie, upokarzanie oraz grożenie. Komunikaty przesyłane są w rozmowach bezpośrednich, w formie pisemnej jako SMS-y lub rozmowy na czatach bądź  jako krótkie nagrania filmowe z komórek, rozpowszechniane następnie jako filmy „amatorskie” w Internecie. Istotny jest wymiar czasowy mobbingu w sieci; cechuje go duża częstotliwość incydentów (np. kilkanaście w ciągu dnia lub częściej) oraz zwykle długi okres dręczenia (np. kilka miesięcy lub dłużej). Ofiara bombardowana jest nieustannie, zarówno w czasie lekcji, jak też przed i po szkole, a nawet w nocy. Uważa się, że mobbing w sieci jest bardziej rozpowszechniony wśród dziewcząt. Konsekwencje sieciowego mobbingu są w wielu przypadkach jeszcze bardziej dramatyczne niż mobbingu szkolnego. Nierzadko doprowadzają do załamania psychicznego ofiary, depresji, a nawet prób samobójczych czy samobójstw.
Dla lepszego zrozumienia tego zjawiska, warto zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy mobbingu w sieci: 
- jest „niewidoczny” dla zewnętrznych obserwatorów – nauczycieli, rodziców czy opiekunów,
- dręczenie szybko rozprzestrzenia się poza środowisko społeczne, teren i czas trwania lekcji w szkole,
- mobberzy wielokrotnie używają podstępu dla uzyskania numerów komórkowych czy adresów internetowych ofiary, identyfikacja sprawców wymaga czasem specjalistycznych działań policji,
- do psychicznego znęcania przyłącza się duża grupa uczniów, początkowo mających status obserwatorów,
- mobberzy mają poczucie anonimowości i bezkarności; ponieważ ofiara „milczy”, a nauczyciele nie reagują;
- dręczenie gwałtownie rośnie, a jego natężenie powoduje poważne zagrożenie dla osaczonych i bezbronnych ofiar.

Skutki mobbingu i krzywdzenia za szkolną bramą

Konsekwencje przemocy i krzywdzenia w szkole są bardzo poważne. Dotyczą nie tylko zakłócenia albo zaburzenia procesów uczenia się, ale też wychowania i socjalizacji. Poszkodowane dzieci narażone są na zaburzenia rozwojowe, złe samopoczucie oraz problemy zdrowotne. Skutki mogą być bezpośrednie lub odległe, w tym trwałe, negatywne konsekwencje wiktymizacji.

Pod kierunkiem Irwina Hymana z Temple University w USA przeprowadzono w wielu krajach studium porównawcze nad przemocą i mobbingiem w szkole oraz sytuacjami traumatycznymi i stresem pourazowym. Wyniki tych badań dowiodły, że u 1,3 proc. dziewcząt oraz 0,7 proc. chłopców występowały w okresie uczęszczania do szkoły kliniczne symptomy ostrego, chronicznego zespołu stresu pourazowego, które spowodowane były traumatycznymi doświadczeniami z udziałem rówieśników lub/i nauczycieli czy personelu pomocniczego. Jednocześnie u prawie 10 proc. badanych odnotowano symptomy traumy i wysokiego ryzyka stresu pourazowego wskutek doznanej krzywdy.

Uzyskane wyniki potwierdziły rezultaty wielu wcześniejszych badań nad poważnymi, często nieodwracalnymi skutkami wiktymizacji dzieci i młodzieży. U wielu krzywdzonych uczniów odnotowano wysokie natężenie poczucia stresu, objawy stresu urazowego, poważne urazy psychiczne, obrażenia fizyczne oraz traumę, a także ostry oraz przewlekły zespół stresu pourazowego, PTSD. Wiktymizacja grozi potraumatycznymi, funkcjonalnymi zmianami w mózgu, a nawet jego trwałym uszkodzeniem, depresją ofiar, próbami samobójczymi czy samobójstwami. Wstrząsające opinią publiczną uczniowskie akty zemsty w formie zorganizowanych ataków na szkoły z użyciem broni palnej, w konsekwencji których dochodzi do masowych egzekucji uczniów i nauczycieli oraz w więks...