Czy wszystkie zmiany obserwowane u człowieka są przejawem rozwoju? Nie. O rozwoju świadczą zmiany długotrwałe, nieodwracalne, które prowadzą do różnicowania się i integrowania struktur psychicznych oraz zachowań. Zmiany mają charakter ilościowy, np. dziecko używa coraz więcej słów i pojęć – jego słownik poszerza się (w tym rozumieniu rozwój to przyrost). Zmiany mogą mieć też charakter jakościowy – gdy struktury psychiczne ulegają przekształceniom, których konsekwencją są nowe jakości, np. odwracalność operacji czy operacje wykonywane na konkretach. Najbardziej widoczny jest rozwój dziecka, ponieważ zmiany są szybkie i wyraźne: coraz lepiej się komunikuje, zapamiętuje coraz większą ilość informacji, staje się coraz bardziej samodzielne.
Nie tylko progres
Dziecko rozwija się fizycznie i psychicznie. Rozwój psychiczny to proces zmian, które dokonują się pod wpływem trzech grup uwarunkowań:
• Czynniki biologiczne: typ układu nerwowego, kod genetyczny, układ hormonalny, stan zmysłów, czyli neurofizjologiczne i somatyczne uwarunkowanie rozwoju. Ten mechanizm przemian to dojrzewanie.
• Czynniki środowiskowe: bliższe i dalsze otoczenie społeczne, wychowanie, edukacja, kultura. Tu wiodącą rolę odgrywa mechanizm uczenia się i socjalizacji.
• Indywidualność i własna aktywność jednostki. Aktywność jest w znacznym stopniu uwarunkowana biologicznie i jest przejawem dynamiki procesów nerwowych (siły, ruchliwości, równowagi). Procesy pobudzania i hamowania zachodzące w układzie nerwowym jednostki determinują aktywny lub bierny stosunek do bodźców
– sygnałów pochodzących z otoczenia. U dzieci z trudnościami występuje zbyt duża lub słaba siła oraz ruchliwość procesów neurodynamicznych, co nie sprzyja rozwojowi funkcji psychomotorycznych. U dzieci zdrowych początkowo mamy do czynienia z przewagą pobudzania nad hamowaniem, co wzmacnia aktywne nastawienie do świata. Dojrzewanie układu nerwowego oraz opieka rodziców i ich oddziaływania wychowawcze stopniowo prowadzą do równowagi podstawowych procesów nerwowych.
Zmiany w rozwoju to przekształcenia – przemiany następujące w psychice jednostki, widoczne w zachowaniu o określonym ukierunkowaniu; nie zawsze mają charakter progresywny. Rozwój może się przekształcić w regres, obejmujący niektóre funkcje poznawcze (tzw. zaburzenia parcjalne, które dotyczą jednego lub kilku procesów psychicznych, przy równoczesnym dobrym poziomie innych, np. zaburzenia percepcji wzrokowej lub słuchowej przy prawidłowo rozwiniętych funkcjach intelektualnych) lub może dotyczyć wszystkich funkcji składających się na inteligencję (dysfunkcje intelektualne globalne – upośledzenia umysłowe). W rozwoju występują oba rodzaje zmian: najczęściej obserwowany i wartościowany pozytywnie progres oraz regres – rzadziej występujący i wartościowany negatywnie.
Obszarem, w którym zmiany rozwojowe u dzieci są najbardziej wyraźne, jest umysłowość. Zmiany te można poznać po opanowywaniu coraz innych umiejętności uczenia się i adaptacji. Zdolności umysłowe rozrastają się i w pierwszych latach życia, w okresie wczesnego dzieciństwa, jest to wyraźnie widoczne. Wskaźnikiem sprawności umysłowej jest iloraz inteligencji mierzony w badaniach psychologicznych.
W różnym tempie
Zmiany dokonujące się w psychice dziecka następują w zróżnicowanym indywidualnie tempie – szybko lub wolno, bardziej lub mniej równomiernie. Dlatego rozwój może mieć charakter przyspieszony lub opóźniony, harmonijny lub nieharmonijny. Często pojęcia te są stosowane w diagnozac...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
