Uczestnikom prowadzonego przeze mnie internetowego kursu psychologii motywacji zadałam kiedyś pracę domową polegającą na wypisaniu przykładów poniesionych przez nich porażek motywacyjnych. Stworzona lista dała się bez trudu podzielić na dwie kategorie. Pierwsza dotyczyła sytuacji, w których nie udaje się zrobić tego, co chcielibyśmy. Najczęściej wymienianym przykładem była nauka. Do drugiej kategorii należały sytuacje, w których nie możemy powstrzymać się przed niechcianymi działaniami, takimi jak objadanie się czy palenie. Obie te kategorie są awersem i rewersem tego samego zjawiska. Jeżeli nie możemy powstrzymać się przed zjedzeniem kolejnego ciasteczka, świadczy to o sile uaktywnionego procesu motywacyjnego. Jeżeli zaś nie możemy zmobilizować się do rozpoczęcia nauki, znaczy to, że od motywacji do zdobywania wiedzy silniejszy jest jakiś inny proces, który „nakazuje” nam na przykład gapienie się w telewizor.
Teoria paradoksalnych efektów kontroli mentalnej Daniela Wegnera tłumaczy, dlaczego ta druga kategoria jest postrzegana jako bardziej deprymująca niż pierwsza. Zgodnie z tą teorią, postawienie celu uruchamia dwa procesy: monitorujący, którego zadaniem jest wyszukiwanie zagrożeń dla realizacji zadania, i wykonawczy, który ma zapewnić osiągnięcie celu. Przy celu sformułowanym w formie dążenia, np. „chcę się dzisiaj uczyć”, proces monitorujący wyszukuje zagrożenia (myśli niezwiązane z nauką), proces wykonawczy je blokuje. Przy celu sformułowanym w formie unikania, np. „nie chcę jeść słodyczy”, proces monitorujący wyszukuje zagrożenia (słodycze), proces wykonawczy blokuje chęć jedzenia.
Podstawową tezą teorii jest stwierdzenie, że proces monitorujący, w odróżnieniu od wykonawczego, zużywa niewiele zasobów poznawczych. One zmniejszają się, gdy jesteśmy pochłonięci jakimś innym zadaniem, chorzy, niewyspani, głodni, smu-tni. W takiej sytuacji z pary uaktywnionych przez postawienie celu procesów, wykonawczy zostaje zablokowany. Ale jego partnerowi – procesowi monitorującemu, brak zasobów zupełnie nie przeszkadza. Co to oznacza? Przy ograniczonych zasobach, gdy nasz cel ma charakter dążenia, działa tylko proces monitorujący, który wyszukuje wszystko, co nie jest związane z uczeniem. Myśli niezwiązanych z uczeniem jest potencjalnie wiele, więc nasz umysł się rozprasza. Gdy cel ma charakter unikania, też działa tylko proces monitorujący, który w tym przypadku wyszukuje wszystkie łakocie – nasz umysł koncentruje się na słodyczach i jemy ich więcej, niż gdybyśmy nie postanawiali z nimi skończyć.
Chciałabym się jednak zająć problemami z kategorii pierwszej – kłopotami w zmobilizowaniu się do nauki. Rozważmy tę rzecz na przykładzie nauki psychologii. Należę do osób, które twierdzą, że nasze...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
