Dr hab. Krzysztof Korzeniowski, profesor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, pracownik Instytutu Psychologii Polskiej Aka-demii Nauk. Główny przedmiot jego zainteresowań to psychologiczne czynniki powodzenia transformacji systemowej, czyli próba odpowiedzi na pytanie, jakie psychologiczne czynniki mogą utrudniać bądź ułatwiać przejście przez zmianę społeczną od komunizmu do demokracji.
Zofia Barczewska: – Od kiedy mówi się w Polsce o psychologii politycznej?
Krzysztof Korzeniowski: – I zjawisko, i pojęcie zaistniały na fali zmian systemowych w latach 80. Psychologowie również chcieli wziąć udział w debacie politycznej nad przyszłym kształtem państwa i pomóc w procesie zmian. W tym czasie w Instytucie – wtedy jeszcze Zakładzie Psychologii Polskiej Akademii Nauk – podjęto badania i analizy teoretyczne na ten temat. Były one kontynuowane i rozwijane w latach 90. Obecnie psychologią polityczną zajmują się naukowcy w wielu ośrodkach w Polsce, a jednym z najaktywniej działających jest Pracownia Psychologii Politycznej Instytutu Psychologii PAN.
– Czym zajmuje się psychologia polityczna?
– Aktorami sceny politycznej, rządzonymi i rządzącymi. Badania i analizy z zakresu psychologii politycznej dotyczą zwykłych wyborców, ale także parlamentarzystów, przywódców ugrupowań politycznych, mówiąc krótko, klasy politycznej. Jednak większość badań dotyczy zwyczajnych ludzi, którzy tak naprawdę rzadko „zachowują się politycznie”, zwykle przy okazji wyborów, podczas gdy politycy „zachowują się politycznie” codziennie.
Dziwnym zjawiskiem jest dla mnie to, że ludzie zajmują się polityką – sferą, która jest przecież od nas bardzo odległa. Nie dotyka nas bezpośrednio, jak na przykład pogoda czy zdrowie. Czasami rozmawiamy o polityce, ale tak naprawdę to zaledwie raz na parę lat idziemy do lokalu wyborczego, wrzucamy do urny swój głos albo tego nie robimy z przekonania lub bez przekonania. Nie ma polityki w naszym codziennym doświadczeniu. Lecz z drugiej strony polityka jest niezwykle angażująca. Istnieje takie przykazanie: przy stole nie należy rozmawiać o polityce. Bezpieczniej jest rozmawiać na przykład o pogodzie, bo nie grozi to konfliktem przy obiedzie. Nie potrafię tego wyjaśnić.
– Co to jest zachowanie polityczne?
– Najprościej mówiąc – obcowanie z polityką. Jest to myślenie lub działania dotyczące zdarzeń lub zjawisk politycznych oraz aktorów sceny politycznej. Przykładami tego rodzaju zachowań mogą być: rozmowy i dyskusje o polityce, akcje protestu lub poparcia, chodzenie lub niechodzenie na wybory.
– Na jakim etapie transformacji systemowej znajduje się Polska?
– Niektórzy politolodzy twierdzą, że transformacja już się skończyła i teraz mamy czasy tzw. konsolidacji, czyli stabilizacji struktur państwowych. Argumentują to przekonanie ustabilizowaniem instytucji demokratycznych oraz systemu partyjnego. Jednak twórcy tak zwanej Platformy Obywatelskiej zrobili niezły dowcip tym, którzy uważają, że jest już po transformacji. Polska scena polityczna przechodzi obecnie pewien kryzys i daleko jej do stabilizacji. Można też powiedzieć, że demokracja jest transformacją – nieustannie się zmienia i przeżywa rozmaite kryzysy. Poza tym, opiniom o zakończeniu fazy przemian przeczy fakt, że istnieje rozbieżność między kształtem państwa politycznego a mentalnością obywateli. Państwo wydaje się być demokratyczne, ustabilizowane i otwarte, natomiast mentalność społeczeństwa odbiega od tego modelu. Polacy są coraz bardziej autorytarni, zagubieni i zdezorientowani – są w stanie anomii – nie wiedzą, co jest dobre, a co złe, czują się politycznie wyalienowani – odczuwają bezsilność i wyobcowanie. Narastają negatywne ustosunkowania wobec systemu i własnej sytuacji życiowej. Można przypuszczać, że transformacja w pewnym sensie zakończy się, kiedy zaczniemy naszą mentalnością przynajmniej nadążać za rzeczywistością państwową.
– Co to znaczy mentalność autorytarna?
– Autorytaryzm jest to rys mentalności, system przekonań, że rzeczywistość społeczna jest zorganizowana hierarchicznie. Muszą być lepsi i gorsi, silni i słabi. Z tym wiążą się kolejne prze...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
