Co to znaczy być profesjonalistą? Każdy odpowie bez namysłu: profesjonalista to ktoś, kto ma dużą wiedzę i wysokie kwalifikacje, najlepiej skończone odpowiednie studia, posiadający praktykę w pracy, dzięki której może wypracować pewne procedury i techniki działania. Wiadomo, im więcej wiemy, tym efektywniej potrafimy działać.
Wierzymy – a może chcemy wierzyć – że wszyscy nauczyciele są profesjonalistami w swoim zawodzie: dużo wiedzą, mają wysokie kwalifikacje, znają metody i techniki potrzebne do uczenia i wychowania uczniów. Dlaczego więc tak często rodzi się w nich frustracja spowodowana niemożnością skutecznego działania, brakiem zakładanych efektów? Bo zawód nauczyciela jest zawodem specyficznym.
Zasadniczy zwrot w myśleniu o profesji nauczyciela dokonał się pod wpływem badań Donalda Schona, profesora Massachusetts Institute of Technology. Interesowało go pytanie o rodzaj wiedzy i kompetencji, jakie w swojej pracy stosują profesjonaliści, m.in. nauczyciele, psychoterapeuci, architekci, konsultanci. Czy w profesjonalnej praktyce istnieją rygory intelektualne? Wydaje się, że wiedza oparta na badaniach naukowych pozwala wypracować pewne modele działania. Wystarczy więc poznać te modele, przyporządkować je do sytuacji praktycznej, wprowadzić w życie i pojawi się oczekiwany efekt.
Kłopot w tym, że większość sytuacji praktycznych, które napotyka nauczyciel, odbiega od modeli opracowanych w teoriach pedagogicznych. Każda sytuacja jest jedyna i wyjątkowa, bo tworzą ją za każdym razem inni ludzie – nauczyciele, uczniowie, rodzice.
Schon uważa, że charakterystycznym elementem pracy m.in. nauczycieli jest nieustanna refleksja nad własnym działaniem. Rzeczywiste problemy, z jakimi spotykają się nauczyciele, terapeuci, doradcy i inni są na tyle złożone, że trudno zastosować do ich rozwiązania wyłącznie „naukowe metody”. W swoich badaniach Schon zaobserwował, że doświadczeni profesjonaliści tworzą w sytuacjach problemowych własne teorie konkretnego przypadku. Najpierw określają istotę problemu, a dopiero później go rozwiązują. Dzieje się tak na przykład w sytuacji, gdy nauczyciel ma problemy wychowawcze z całą klasą. Który model naukowo opracowany zastosować do rozwiązania tego problemu? Nie ma takiego uniwersalnego rozwiązania. Nauczyciel musi odpowiedzieć sobie na pytanie: co jest rzeczywistym problemem? Odpowiedzi może być bardzo wiele, jednak znalezienie tej właściwej jest konieczne, bo tylko w ten sposób można znaleźć efektywne rozwiązanie.
Jak to się dzieje, że nauczyciele radzą sobie w takich sytuacjach, mimo że nie istnieje „naukowy”, pewny sposób radzenia sobie z nimi? Schon uważa, że wszyscy posiadamy zbiór własnych teorii dla różnych sytuacji życiowych i zawodowych. Teorie te zbudowane są na naszym własnym doświadczeniu oraz wiedzy i działają najczęściej w ukryty sposób. One decydują o naszym widzeniu danego problemu i wyborze sposobu poradzenia sobie z nim. Oznaką profesjonalizmu wysokiej klasy jest umiejętność świadomej refleksji nad własnymi teoriami i dostosowania ich do zmieniającej s...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
