Holenderski przepis na nowe nauczanie

Człowiek to nie beczka, w którą wlewa się wiedzę – powiada holenderski pedagog Luc Stevens. Dlatego też – zdaniem wielu holenderskich pedagogów i psychologów – szkoła powinna w nowy sposób, zgodny ze współczesną wiedzą o procesie uczenia się, zadbać nie tylko o rozwój poznawczy uczniów, ale również o coraz lepsze przygotowanie ich do wyzwań, które stawia przed nimi współczesny świat. To przekonanie jest podstawą ruchu odnowy kształcenia w Holandii, określanego mianem „nowego nauczania”1.
„Dzieci przychodzą do szkoły pełne entuzjazmu i chęci do nauki, ale po roku to się gdzieś ulatnia i szkoła staje się dla nich nielubianym, nudnym miejscem, w którym należy po prostu jakoś spędzić czas” – mówi Frits Roelofs, pedagog i lider projektu „Gym + klas” w szkole średniej w Arnhem. Dlaczego tak się dzieje?
W liceum ogólnokształcącym wybrałam klasę o profilu humanistycznym jako najbliższą moim zainteresowaniom i temu, co chciałam robić w przyszłości. Jednak już po paru tygodniach zajęć moim ulubionym przedmiotem stała się fizyka. Jak to możliwe? Pan od fizyki obudził we mnie pasję odkrywcy, umiał pobudzić moją ciekawość – każda lekcja była gigantyczną zagadką. Nie robił wykładu, za to stawiał nas wobec problemu, z jakim borykał się kiedyś konkretny naukowiec, a następnie dzięki dyskusji i doświadczeniom pomagał nam odkryć i sformułować dane prawo fizyki.
Zwolennicy nowego nauczania w Holandii pragną tego samego, tylko na szerszą skalę – chcą sprawić, aby uczniowie polubili szkołę i aby rozwijały się ich entuzjazm oraz chęć do nauki. W tym celu chcą dokonać zmiany sposobu kształcenia, przejścia w edukacji od „starego” do „nowego” paradygmatu.

Nowe nauczanie

Zwolennicy nowego nauczania postulują przyznanie szkole większej wolności i wprowadzenie wychodzącego od pytań (sytuacji problemowych) sposobu nauczania, w którym w centrum uwagi znajdzie się uczeń z jego indywidualnym procesem rozwoju oraz zdolnością samodzielnego uczenia się. Twierdzą przy tym, że nowe nauczanie to nie leseferyzm w edukacji, ale oferowanie wielu konkretnych metod. Oto twierdzenia charakterystyczne dla nowego nauczania.

1. Według nowego nauczania sytuacja problemowa odgrywa w nauczaniu ważniejszą rolę niż wyjaśnianie czy przekazywanie gotowych do zapamiętania treści; proces uczenia się rozpoczyna się od pytania, które steruje dalszym jego przebiegiem; uczeń aktywnie konstruuje swoją wiedzę i umiejętności.
2. Nowe nauczanie kładzie nacisk na różnorodność form organizacji nauczania, przeciwstawnych klasycznemu układowi, w którym wszyscy uczniowie w danym momencie wykonują te same zadania; zwiększa też możliwości sterowania treściami nauczania, formą, czasem i miejscem nauki.
3. Nowe nauczanie stymuluje uczniów i stawia im wyzwania, poprzez tworzenie odpowiedniego otoczenia do nauki: różnorodnych, „bogato” urządzonych sal, kącików pracy, atelier oraz możliwość nauki poza klasą szkolną, np. w szklarni.
4. Nowe nauczanie zakłada wielość i różnorodność źródeł informacji oraz pomocy szkolnych dostępnych uczniowi – w przeciwieństwie do nauczania, w którym źródła informacji ograniczone są praktycznie do nauczyciela i podręcznika.
5. W nowym nauczaniu przebieg procesu uczenia się dziecka jest ważniejszy niż jego rezultaty (stopnie).
6. Nowe nauczanie kładzie nacisk na indywidualizację procesu nauczania: pracę i rezultaty na miarę ucznia, koncentrację nie tylko na rozwoju zdolności poznawczych, ale przede wszystkim indywidualnego potencjału dziecka i jego różnych talentów.
7. Nowe nauczanie zakłada większą samodzielność uczenia się, daje uczniom możliwość decydowania o własnym procesie uczenia się, kładzie nacisk na kształcenie umiejętności metapoznawczych (jak się uczyć i kierować własnym uczeniem się); preferuje uczenie sterowane od wewnątrz, dla którego punktem wyjścia są własne przekonania i zainteresowania ucznia.
8. W nowym nauczaniu nauczyciel jest przede wszystkim opiekunem i przewodnikiem, który pozostaje w bliskim kontakcie z uczniem, a nie ekspertem, wykładowcą i egzaminatorem.
9. Nowe nauczanie wprowadza różnorodny społeczny kontekst uczenia się, np. zastąpienie podziału na klasy rocznikowe podziałem na zróżnicowane grupy tematyczne; dużą wagę przywiązuje do relacji i współpracy w grupie, do dialogu i dyskusji.
10. Nowe nauczanie podkreśla znaczenie autentycznych, powiązanych z codziennym życiem kontekstów w nauczaniu oraz nauczania nastawionego na zdobywanie przez ucznia sprawności przydatnych w życiu społecznym i zawodowym.
11. W nowym nauczaniu przekazywane treści pojawiają się w sposób cykliczny, są łączone w funkcjonalne całości, pełne znaczenia dla ucznia.
12. Nowe nauczanie zakłada problemowe uporządkowanie nauczanego materiału – w miejsce dotychczasowego podziału na przedmioty szkolne, ukierunkowanie kształcenia na poznanie istotnej problematyki oraz struktury danej dziedziny.
13. Nowe nauczanie zaleca testowanie nabytej przez ucznia wiedzy po to, aby uzyskać informacje o przebiegu procesu uczenia się oraz lepiej dopasować szkolne otoczenie do potrzeb ucznia; stanowczo przeciwstawia się uczeniu się „pod test”.
14. Nowe nauczanie zakłada, że uczenie się trwa przez cały dzień, dlatego postuluje łączenie edukacji szkolnej z pozaszkolną i wychowaniem w domu.

Źródła i założenia nowego nauczania

Idea nowego nauczania ma dwa źródła. Pierwszym z nich są zmiany społeczne zachodzące w ostatnich latach w Holandii (oraz innych krajach europejskich), a drugim wyniki współczesnych badań naukowych, szczególnie w zakresie psychologii uczenia się i kształcenia.
Wśród zmian społecznych, które przyczyniły się do powstania koncepcji nowego nauczania, do najważniejszych należą: wzrost roli nieformalnej wiedzy i umiejętności nabywanych w czasie pracy; wzrost poczucia niepewności zawodowej i spadek zaufania obywateli wobec instytucji społecznych, w tym również wobec szkoły (np. w Holandii duży odsetek uczniów, według niektórych szacunków nawet ok. 30 proc., przerywa naukę w szkole średniej lub kończy ją bez uzyskania dyplomu); zmiany w sposobie zdobywania i przyswajania informacji przez współczesnego ucznia (coraz większa rola Internetu i telewizji); rosnący nacisk społeczny na posiadanie takich cech, jak: elastyczność, samodzielność, odpowiedzialność, umiejętność krytycznego myślenia oraz gotowość do ustawicznego kształcenia się.
Do przyjęcia nowych założeń w edukacji zachęcały również wyniki badań naukowych, np. stwierdzenie istnienia u człowieka naturalnego popędu ciekawości, warunkującego proces uczenia się (bez niego człowiek nie byłby chętny do eksploracji otoczenia i dokonywania odkryć); odkrycie znaczenia motywacji wewnętrznej dla procesu uczenia się (uczeń chętniej poświęci czas na zdobywanie wiedzy, jeśli będzie ona dla niego interesująca, a więc przydatna, odnosząca się do jego życia, problemów i ambicji); wskazanie konieczności stawiania uczniowi przede wszystkim celów sprawnościowych (mający takie cele uczeń chętniej i wytrwalej się uczy, podejmuje trudne zadania, bardziej interesuje się daną dziedziną wiedzy, lepiej radzi sobie z problemami i sprawniej reguluje własny proces uczenia się). Duży wpływ na nowe nauczanie wywarły również wyniki badań psychologii różnic indywidualnych, które pokazały, że ludzie uczą się w różny sposób – dlatego zwolennicy nowego nauczania uważają, ze należy indywidualizować nauczanie i pozwolić samym uczniom dokonywać wyboru formy jego przebiegu.

Naukową bazę dla nowego nauczania stanowi teoria konstruktywizmu społecznego. Traktuje on ucznia jako osobę, która w sposób aktywny konstruuje swoją wiedzę w interakcji z otoczeniem, korzystając w tym procesie z dostępnych jej w danym momencie...