Ponadprzeciętnie uzdolnieni uczniowie często muszą ze sobą rywalizować – uczestnicząc w różnego rodzaju konkursach, zawodach, prezentując swoje umiejętności i zdolności na forum, bezpośrednio konfrontując się z innymi. Począwszy od szkoły podstawowej bardzo popularny jest system tematycznych konkursów, olimpiad przedmiotowych i rozgrywek sportowych. Rodzaj i ranga osiągnięć oraz liczba zwycięstw są potwierdzeniem nadprogramowej wiedzy, nadprzeciętnych zdolności i posiadanych umiejętności. Przyjmuje się, że jeżeli osiągnięcia dziecka w pewnej dziedzinie pozwalają na zaliczenie go do górnych 2 procent rówieśników, to jest ono wybitne (Painter, 1993).
Korzyści z konkursów
Rosjanie jako pierwsi wprowadzili (w 1934 roku) system konkursów matematycznych. Wyniki konkursów były podstawą do przyjęcia bez egzaminów na studia na najlepszych uniwersytetach. Obecnie we wszystkich krajach bardzo popularne są olimpiady przedmiotowe. W 2000 roku w USA zorganizowano 275 różnego rodzaju konkursów dla uzdolnionych uczniów.
Skoro olimpiady i konkursy są tak rozpowszechnione, warto zastanowić się czy – a jeśli tak, to do jakiego stopnia – są one przydatne, np. w identyfikowaniu osób wybitnie zdolnych w specjalistycznych dziedzinach nauki, sztuki, sportu? Aby odpowiedzieć na te pytania, trzeba uwzględnić przede wszystkim poziom samego konkursu, kwalifikacje członków jury, przygotowanie uczestników, warunki wstępne przystąpienia do zawodów. Ważne są także zasady przyjęte przez organizatorów (Painter, 1993).
Wynik w konkursie może być nie tylko wskaźnikiem poziomu zdolności. Niesie wiele innych korzyści i pozytywnych konsekwencji. Do najważniejszych należą: bezpośredni (zewnętrzny) efekt w postaci nagrody, stypendium, popularności; szansa na uzyskanie miarodajnej oceny własnych możliwości (poznanie rozmiaru zdolności, umiejętności, predyspozycji); docenienie swoich mocnych stron i uświadomienie sobie tzw. rezerw; możliwość wyznaczenia sobie nowych celów; szansa na spotkanie osób o podobnych zainteresowaniach i podobnym poziomie zdolności (co czasem w swojej szkole i na osiedlu jest bardzo trudne); rozwijanie zainteresowań; mobilizacja do tego, by podejmować nowe zadania i wyzwania; motywacja do systematycznej pracy. Dzięki wygranej rośnie przekonanie o własnej skuteczności i poczuciu sprawstwa, co z kolei wpływa na motywację do dalszej pracy i wytrwałość w dążeniu do celu (Mack i in., 2007).
Uczestnictwo w konkursie oprócz blasków ma też cienie, np.: konieczność rywalizowania, która może spowodować wycofanie się z danej dziedziny aktywności; bezpośrednia konfrontacja z innymi i niekorzystna samoocena; poczucie presji (zablokowanie, ang. choking); prezentacja na forum (większe prawdopodobieństwo obniżenia poziomu wykonania).
Gdy sukces boli
Wygrana i przegrana to pojęcia, które ściśle wiążą się ze strukturą celów. Definiując je, trzeba się odwołać nie tylko do rywalizacji, ale uwzględnić także zjawiska kooperacji oraz indywidualizmu (Doliński, 1998a, 1998b). O rywalizacji mówimy, gdy własne cele osiągane są tylko wtedy, kiedy nie zrealizują ich inni (tak się dzieje np. podczas meczu tenisowego). Z kooperacją mamy do czynienia wtedy, kiedy realizujemy swoje cele pod warunkiem, że inni realizują swoje (na kooperacji opierają się sporty drużynowe). Indywidualizm zaś polega na tym, że realizujemy swoje cele bez wpływania na prawdopodobieństwo osiągnięcia celu przez innych (np. łyżwiarstwo figurowe, skoki narciarskie).
Zamiast zbyt wczesnej i często krytycznej oceny swoich możliwości warto rozważyć, jakie działania w danej sytuacji są optymalne: rywalizacyjne, kooperacyjne czy indywidualistyczne. W pewnych przypadkach skłonność do rywalizacji może pomagać uczestnikom konkursów w realizacji celów. Trzeba jednak mieć świadomość, że konkurowanie z innymi niesie ze sobą różne niebezpieczeństwa. Chęć pokonania rywala i uniknięcia porażki za wszelką cenę może skłaniać do poszukiwania niedozwolonych sposobów na uzyskanie przewagi (np. ściąganie, korzystanie z podpowiedzi, oszukiwanie, tendencja do działania na szkodę konkurenta, stosowanie niedozwolonych form dopingu).
Udział w zawodach kończy się zwykle werdyktem – kto wygrał, kto był ostatni. Wygrana to: zwycięstwo, sukces, eksplozja pozytywnych emocji. Z kolei przegrana jest: porażką, zmarnowaną szansą, upokorzeniem, nieprzyjemnym doświadczeniem. Takie są potoczne skojarzenia. Okazuje się jednak, że zwycięstwo może mieć również ciemne strony. Częstym skutkiem jest triumfalizm, czyli chełpienie się i podkreślanie przewagi. U zawodników, któr...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
