Gdy nieśmiałość boli

Samo zdefiniowanie pojęcia nieśmiałość jest niezmiernie trudne. Dla jednych jest to chwilowy stan onieśmielenia czy skrępowania, dla innych nieuzasadniony lęk przed publiczną ekspozycją lub kontaktami z innymi ludźmi, a dla jeszcze innych stan chorobowy z poważnymi objawami fizycznymi i psychicznymi. Wspólny jest fakt, że nasilenie objawów następuje w momentach kontaktu z innymi ludźmi. Osoby nieśmiałe żyją w poczuciu lęku i dyskomfortu.

Uczniowie nieśmiali, chcąc uniknąć negatywnej oceny za strony innych ludzi oraz poczucia własnego wstydu i skrępowania, w sytuacjach stresowych zachowują się niezwykle asekuracyjnie. Potrafią zastygnąć w bezruchu i milczeniu, aby nie zostać zauważonym przez nauczyciela czy inne dzieci. Chęć uniknięcia niepochlebnych opinii sprawia, że nawet gdy mają wiedzę na dany temat, nie chcą jej ujawniać. Nie biorą czynnego udziału w lekcji i często – mimo zachęt nauczyciela – ukrywają swoje kompetencje. Nie inicjują nowych kontaktów, bojąc się odrzucenia i braku akceptacji. Gdy inni aktywnie oddają się zabawie, nieśmiałe dzieci nie potrafią się relaksować. Pozostają z boku i obserwują działania rówieśników.

Rodzaje nieśmiałości

Nieśmiałość może być chwilowym onieśmieleniem, które najczęściej dotyczy sytuacji nowych – mały człowiek jeszcze nie potrafi się odnaleźć w nich. Lęk blokuje wówczas racjonalne myślenie i dziecko wycofuje się, ponieważ zdarzenia zaskakują je i przerastają jego możliwości. Z upływem czasu, doświadczając różnych sytuacji, dziecko uczy się radzić sobie z nimi. Ale nawet w dorosłym życiu zdarzają się momenty, z którymi bardzo śmiali ludzie nie potrafią się zmierzyć.

Nieśmiałość może być zjawiskiem przejściowym, charakterystycznym dla rozwoju psychicznego. „Nieśmiałość przejściowa może pojawiać się, zwłaszcza u dzieci i młodzieży, jako normalny przejaw kryzysowych momentów w procesie opanowywania czynności i kształtowania się osobowości, kiedy to jednostka potrzebując usilnie wzmocnień pozytywnych – obawia się opinii negatywnych, jakie może antycypować, będąc świadoma swoich braków, niedostatków w wyćwiczeniu potrzebnych umiejętności” (Encyklopedia pedagogiczna, 1993). Ten rodzaj nieśmiałości przejawia się tylko w niektórych sytuacjach. Najczęściej w obszarach, w których uczeń nie czuje się pewnie, a opinia innych wyraźnie zagraża jego samoocenie. Obawa przed kompromitacją bywa tak silna, że uczeń może usuwać się z pola uwagi nauczyciela, a nawet nie pojawiać się na lekcji.

Znam nastolatków, którzy swobodnie zachowują się na przerwach lub luźniejszych zajęciach, nie mają problemów z rozmowami z bliskimi kolegami, natomiast są bardzo nieśmiali w sytuacjach, w których mogą być ocenieni przez kolegów i koleżanki. W ten sposób chronią swój wrażliwy i nie w pełni ukształtowany obraz własnej osoby. W miarę rozwoju ta forma nieśmiałości zanika i ujawniają się inne cechy.

Nieśmiałość może też być cechą osobowości człowieka, a wtedy jest trwała, niezmienna i bardzo komplikuje życie. Błędne postrzeganie własnych emocji i zachowań innych zniekształca rzeczywistość. Odbieranie postaw innych jako negatywnych i zagrażających utrudnia nawiązywanie bliskich relacji i czerpanie satysfakcji z kontaktów towarzyskich. Osoba nieśmiała ma problemy z obroną własnych praw i poglądów.

Brak pewności siebie i słuszności swoich racji nie pozwala nieśmiałej osobie na swobodne dyskusje, nawet w małym gronie, nie mówiąc już o wystąpieniach publicznych. Skutek może być taki, że inni nie docenią i nie zauważą jej walorów.

Objawy nieśmiałości

Uczeń nieśmiały nie wykazuje inicjatywy do wypowiedzi i zaprezentowania się przed rówieśniczym audytorium, a to może utrudniać nauczycielowi właściwą ocenę jego kompetencji. Wszelkie wysiłki, by zmotywować wycofanego ucznia, nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Nieśmiały uczeń nadmiernie koncentruje się na sobie, staje się przewrażliwiony na swoim punkcie, a to poważnie utrudnia mu funkcjonowanie i komunikowanie się z innymi ludźmi. Rówieśnicy często unikają kontaktów z nim, ponieważ boją się jego przesadzonych...