Według szacunków Unii Europejskiej całkowita liczba dzieci, których rodzice wyjechali do pracy za granicę po wstąpieniu Polski do UE, wynosi około 1,6 mln. Część z nich – ostrożnie licząc ponad pół miliona – zaczęto nazywać „eurosierotami”, a pozostawianie ich bez opieki „eurosieroctwem”. Oba terminy w określonych warunkach mogą wywoływać szereg negatywnych procesów emocjonalnych, np. faworyzowanie lub dyskryminowanie eurosierot przez nauczycieli i rówieśników w klasie szkolnej. Dlaczego? Jakie są źródła tych reakcji?
Kontakty międzyludzkie, ich przebieg oraz wynik (np. zadowolenie z osiągniętego kompromisu lub wściekłość z powodu upokorzenia) warto rozpatrywać w ramach szerszego problemu zależności-niezależności dwóch systemów przetwarzania danych – poznawczego i afektywnego (emocjonalnego). Podstawowe pytanie brzmi: czy ludzie mogą reagować emocjonalnie – dziwić się, bać lub cieszyć – bez wcześniejszego intelektualnego opracowania danych dotyczących powodu ich reakcji?
Najpierw czujemy, potem myślimy
Robert Zajonc, amerykański badacz polskiego pochodzenia, wykazał, że reakcje emocjonalne, przynajmniej w niektórych sytuacjach, są natychmiastowe i niezależne od świadomego (a przez to wolniejszego) przetwarzania informacji. Przeprowadził serię pomysłowych eksperymentów, w których wykorzystał zjawisko poprzedzania podprogowego. W jednym z nich uczestnikom prezentował radosne lub rozzłoszczone twarze kobiet albo mężczyzn, a tuż po nich emocjonalnie obojętne litery chińskiego alfabetu. W zależności od warunków twarz ludzka była wyświetlana tylko przez cztery tysięczne sekundy (prezentacja podprogowa) lub przez pełną sekundę (bodziec świadomie rejestrowany przez badanych). Każda z chińskich liter była wyświetlana przez dwie sekundy. Następnie uczony prosił uczestników o ocenę, w jakim stopniu prezentowane litery podobały im się lub nie. Tak jak przewidywał, chińskie litery poprzedzane radosnymi twarzami były zdecydowanie bardziej przychylnie odbierane od tych poprzedzanych gniewnymi twarzami.
Analizując uzyskane wyniki, Rober Zajonc podkreśla, że „w łańcuchu przetwarzania danych afekt jest przetwarzany stosunkowo wcześnie”. W związku z tym „afektywne bodźce poprzedzające mogą zwiększać dostępność ogólnych kategorii pozytywnych i negatywnych obiektów i zdarzeń”, oddziałując na odbiór kolejnych docierających do nas informacji na temat partnerów interakcji. „Jeśli późniejsza informacja jest zgodna z afektem co do znaku, następuje ich sumowanie, ale jeśli dalsza informacja jest niezgodna z początkową reakcją afektywną, zostaje ona osłabiona” – przekonuje autor.
Opisane prawidłowości mają duże znaczenie praktyczne – pomagają zrozumieć, dlaczego nauczyciele w taki, a nie inny sposób oceniają i traktują swoich podopiecznych. Okazuje się, że określenia „eurosieroctwo”, „eurosieroty” wzbudzają u części nauczycieli negatywny afekt, który może wpływać na odbiór i przetwarzanie kolejnych informacji na temat dzieci euromigrantów. Jeśli znak tych informacji zgodny jest ze znakiem wzbudzonych emocji, wówczas początkowa reakcja afektywna zostaje wzmocniona, a w konsekwencji np. nasila się niechęć do uczniów sprawiających kłopoty („W sumie lepiej, że Krzyś wagaruje, bo gdy się pojawia, to tylko przeszkadza”). Gdy natomiast te znaki są ze sobą sprzeczne, wówczas osłabieniu ulegają dane niezgodne z początkową reakcją emocjonalną – wtedy nauczyciel np. umniejsza znaczenie dużej aktywności, optymizmu, odpowiedzialności dziecka, czyli zachowań sprzecznych ze stereotypowym wyobrażeniem „eurosieroty” (tj. dziecka smutnego, rozbitego lub agresywnego i słabo uczącego się).
Słynna badaczka emocji Phoebe C. Ellsworth przekonuje, że preferencje, postawy i upodobania, jak również intuicje dotyczące innych osób, „mają charakter natychmiastowych, automatycznych tendencji do zbliżania się lub unikania, które występują jeszcze przed rozpoznaniem i nazwaniem obiektu”. Z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia na przykład...
Pozostałe 80% artykułu dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
